بافڵ جەلال تاڵەبانی تووشی نەخۆشییەکی ئیرەیی سیاسی بووە کە تێکەڵ بە پارانۆیا و نەرگسی بووە کە دەتوانێت ببێتە هۆی ڕەفتاری توندوتیژی. ئەلبتە هەردو حیزبی سەرکی لە هەریمی کوردستان توشی ئەم نەخوشینە کوشندیە بووەن
بەریز بافەل جەلال تالەبانی توشی کیشەی دەرۆننی مەترسیدارە بووە ئیستا بەوەردی باسی لیەوە دەکەین ئەم نووسینە بە بەرگیری کردن لە هیچ کەسو لایەنیک نییە تەنیا لیکولێنەویکی دەرونناسیە لە سەر کەسایەتی بەریز کاک بافەل جەلال تالەبانی ٢ روداو وەهای کرد لە دەست بە لێکولێنەوێکی زانستی لە سەر نەخوشیەدەروننیەکانی بەریز بافەل دەست پی بەکەین ١ دەسگیر کردنی شاسوار عەبدولا بو و ئەلبتە روداویی زۆر رویی داوە تەنیا بە ٢ لە ئەم روداوانە ئیشارە دەکەین و ٢ شەر و هیرەش بو سەر . ئاموزاکەیی خۆیی لاهور شیخ جەنگی . دوایی هاتنی پەزشکیان بو سلیمانی و بە زمانی کوردی داوایی لە کاک بافەل تەلبانی کرد هاوکاری ئەمنیەتی کۆماری سیدارە بکات بافەل بوو ئەویی رەقەبەرەکانی لە ناو بەبات کەس نەبیت لە قاوەیی بەدات لە کاتی هاوکاری لە گەل کۆماری سیدارە دا دەستی کردوە بە هیرەش کردن بوو سەر نیارانی خویی بوو ئەویی یەکدەست بیتەوە و بە مەییلی خۆی هەرکاریک بیهەویت ئەنجامی بەدات
ئیرەیی سیاسی دەتوانێت ببێتە هۆی توندوتیژی
بەڵێ، ئیرەیی سیاسی دەتوانێت ببێتە هۆی توندوتیژی و لە مێژوو و سیاسەتی هاوچەرخیشدا نموونەی زۆری هەیە.
جیرۆکی دوبرای شیت و برایەکی عاقەل ئیستا کاک قوباد برا عاقەلکیە و لاهور لە بافەل شیت ترە و بافەلیش لە لاهور شیت تر 🔴 دوو ڕووی بافل لە نێوان دوێنێ و ئەمڕۆ! ئەی هاووڵاتی سلێمانی و هەڵەبجە و گەرمیان و ڕاپەڕین تۆ بە تەمای دەنگ بدەن بەمە ؟ بڕوا بەمە دەکەن کە شت بۆ ئێوە بکات کەسێک وا لە ئامۆزاکەی بکات تۆ چ نرخێکت هەیە لایە ؟
ئەو تایبەتمەندییانەی عەقڵیەتی نیشتمانفروشی
-
خۆبەخشینی و خۆناسی نایەوەند
ئەو کەسانەی نیشتمانفروشی دەکەن، زۆرجار سەروەری خۆیان لە سەر گەلی خۆیان دەزانن. بەمەبەستیش، گۆڕینی ئەو گەورەیەی کە گەلیان پێویستی پێی هەیە بۆ سوودە تایبەتییان گەورە نییە. -
گەیشتنی بە سەرکەوتن بە هەر بێرەوپێچیەوە
ئەم عەقڵیەتە، نیشتمان بە هۆی کێشەیەکی شەخصی یان بۆ گەیشتن بە مەقام و دارایی، قربانی دەکات. زۆرجار داواکارییەکانی دژ بە یەکگرتوویی نیشتمانە. -
دەبەشکردنی بیر و ڕوحی نیشتمانی
پەخشکردنی تەنگبینی و توخمکردنی گەورەکانی نیشتمان و نادیارکردنی هاوبەشایەتیی نەتەوەیی. -
کاریگەریی دەرەکی
عەقڵیەتی نیشتمانفروشی زۆرجار لە ڕووی سیاسەت، دەستبەجێکردنی پلانە نێودەوڵەتیەکانە، بۆ خراپکردنی ئەو یەکگرتوویییەی نیشتمان درووست کردووە.
نموونەکان
-
لە مێژووەوە: خەیانەتکردن بە نیشتمان بۆ سوودی دەرەکی، وەک هاوڕەگەزبوون بە هێزە داگیرکەرەکان.
-
لە ڕووداوەکانی ڕۆژانەوە: پەیوەندی پنهانی بە دۆڵەتە بیانیەکان بۆ لەناو بردنی هاوڵاتییەکی سەرکەوتوو یان نیشتمانەکە.
چارەسەرەکان
-
پەرەپێدانی بەرزکردنەوەی وەفاداری بە نیشتمان لە ڕێگەی خوێندنووس و ڕۆشنبیری.
-
درووستکردنی سەستەمێکی دادوەر و ڕەوشنبوونەوەی سیاسی.
-
سزادانی نیشتمانفروشان بە شێوەیەکی دادوەرانە.
ئەگەر دەتەوێت، دەتوانم ئەمە بە شێوەی توێژینەوەیەکی نووسراو یان ئەندازیارانە بەردەستت بکەم، یان باسی لە نموونەی تایبەتی بکەم (وەک ڕووداوێکی مێژوویی یا سیاسی). بڵێ چ چاوەڕوانیت
بۆچی ڕەنگە ئیرەیی سیاسی ببێتە هۆی توندوتیژی؟
هەستکردن بە مەترسی سەرکەوتنی ئەوانی تر: کاتێک سیاسەتمەدارێک یان کوتلەیەکی سیاسی سەرکەوتوو دەبێت، ڕەنگە ڕکابەرەکانیان هەست بکەن کە دەسەڵات یان کاریگەرییان لە مەترسیدایە. ئەم هەستە هەڕەشەیە هەندێک جار لە شێوەی ئیرەیییەکی ئەوپەڕدا خۆی دەردەخات، کە دەتوانێت ببێتە هۆی هەڵسوکەوتی شەڕانگێزانە یان توندوتیژی.
عەقڵیەتی یاری سفر-کۆ: لە هەندێک سیستەمی سیاسیدا، بەتایبەتی لەو شوێنانەی کە دیموکراسی لاوازە یان کێبڕکێی سیاسی ناتەندروستە، سەرکەوتنی گروپێک وەک شکستی ڕەهای گروپێکی تر سەیر دەکرێت. ئەم عەقڵیەتە دەتوانێت ئیرەیی چڕتر بکاتەوە و ببێتە هۆی توندوتیژی.
بەکارهێنانی توندوتیژی وەک ئامرازێک بۆ نەهێشتنی ڕکابەرەکان: کاتێک ئیرەیی دەگۆڕێت بۆ ڕق، ڕەنگە هەندێک لە سیاسەتمەداران یان لایەنگرانیان پاساوی ئەخلاقی بۆ کردەوەی توندوتیژی، تیرۆرکردنی کەسی، یان تەنانەت هێرشی جەستەیی بۆ سەر ڕکابەرەکانیان بدۆزنەوە.
کەشوهەوای سیاسی ژەهراوی و جەمسەرگیری: لەو کۆمەڵگایانەی کە دیالۆگی سیاسی جێگەی خۆی بە سووکایەتی و بوختان و دوژمنایەتی داوە، ئیرەیی سیاسی بە ئاسانی دەتوانێ پەرە بسێنێت و ببێتە کردەوەی توندڕەو.
نموونە لە مێژووەوە:
تیرۆرە سیاسییەکان: زۆرێک لە تیرۆرەکان لە مێژوودا- لەوانەش تیرۆرە ناوخۆییەکانی ناو پارتە سیاسییەکان- ڕەگ و ڕیشەی لە ڕکابەریی ئیرەیی و نەهێشتنی ڕکابەرەکاندا بووە.
کودەتا یان ڕاپەڕین: لە هەندێک وڵاتدا گروپەکانی ناڕازی لە پێشکەوتنی ڕکابەرەکانیان پەنایان بۆ توندوتیژی بردووە بۆ تێکدانی نەزمی هەبوو.
پوختە:
ئیرەیی سیاسی، ئەگەر بێ کۆنتڕۆڵ یان بێ سنوور بمێنێتەوە، دەتوانێت ببێتە هۆی توندڕەوی و توندوتیژی جەستەیی و تەنانەت ناسەقامگیری سیاسی. ڕێگای بەرەنگاربوونەوەی بریتییە لە پەروەردەکردنی کولتوری گفتوگۆ و شەفافیەت و دیموکراسی و دامەزراوە یاساییە تەندروستەکان.
ئەگەر ویستت دەتوانم ئەمەت بۆ پەرە پێبدەم لە شێوەی بابەتێکی کورت یان تێبینییەکی شیکاری
ناسینەوەی نەرگسیەکان لە ڕێگەی زمانی جەستەوە
ناسینەوەی نەرگسیەکان بە تەنیا لە ڕێگەی زمانی جەستەوە، گەمژەیی نییە- بەڵام هەندێک ڕەفتاری نازارەکی، کاتێک لەگەڵ شێوازەکانی قسەکردن و کارلێککردندا تێکەڵ دەکرێن، دەتوانن ئاڵای سوور بن. تایبەتمەندییە نەرگسیەکان لەسەر سپێکترۆمێک بوونیان هەیە و تەنها کەسێکی پسپۆڕی ڕاهێنراو دەتوانێت نەخۆشی کەسایەتی نەرگسی (NPD) دەستنیشان بکات. کە ووتمان، لێرەدا چەند ئاماژەیەکی زمانی جەستە دەخەینەڕوو کە زۆرجار پەیوەندییان بە مەیلە نەرگسییەکانەوە هەیە:
🔹 1. دۆخی باڵادەست
بەدوای چیدا بگەڕێیت: دۆخی ڕاست و فراوان (بۆ نموونە سنگ بۆ دەرەوە، قۆڵەکان بە فراوانی بڵاوبوونەوە).
بۆچی گرنگە: زۆرجار نەرگسیەکان هەوڵدەدەن لە ڕووی جەستەییەوە باڵادەستی یان باڵادەستی دووپات بکەنەوە.
🔹 2. زۆر بەرکەوتنی چاو یان کۆنترۆڵکردنی نیگا
بەدوای چیدا بگەڕێین:
بەرکەوتنی چاوی چڕ یان درێژخایەن (دەتوانێت هەست بە ترساندن بکات).
یانیش زۆرجار سەیرکردنی دوور یان سەرقاڵ دەرکەوتن (ئەگەر هەست بە باڵادەستی بکەن).
بۆچی گرنگە: بەکاردێت بۆ ترساندن، دەستکاریکردن، یان جەختکردنەوە لەسەر کۆنترۆڵکردن.
🔹 3. دەربڕینی سووکایەتی بە ڕووخسار
بەدوای چیدا بگەڕێیت: ڕوخساری یەکلایەنە، گاڵتەکردن، یان دەربڕینی وردی بێڕێزیکردن.
بۆچی گرنگە: سووکایەتیکردن ئاماژەیە بۆ باڵادەستی سۆزداری- باو لە ڕەفتاری نەرگسیدا.
🔹 4. پچڕانی ئاماژەکان
بەدوای چیدا بگەڕێین: قسەکردن بەسەر ئەوانی تردا، شەپۆلی دەستی بێ بایەخ، سەیرکردنی دوور لەکاتێکدا ئەوانی تر قسە دەکەن.
بۆچی گرنگە: پێشنیاری نەبوونی هاوسۆزی و گرنگیدان بە زانیارییەکانی ئەوانی دیکە دەکات.
🔹 5. ڕەفتاری خۆئامادەکردن یان خۆڕازاندنەوە
بەدوای چیدا بگەڕێین: زوو زوو پشکنینی ئاوێنە، ڕێکخستنی جل و بەرگ یان قژ، تەنانەت بە شێوەیەکی نەشیاو.
بۆچی گرنگە: زۆرجار لە بێهودەیی یان پێویستییەکی قووڵەوە سەرچاوە دەگرێت بۆ دەرکەوتنی "تەواو".
🔹 6. داگیرکردنی فەزای کەسی
بەدوای چیدا بگەڕێین: زۆر لە نزیکەوە وەستان، پشتگوێخستنی ئاماژەکانی دووری کۆمەڵایەتی.
بۆچی گرنگە: لەوانەیە هەستکردن بە ماف یان دەسەڵات ڕەنگ بداتەوە.
🔹 7. هەستی ناتەبایی یان کاردانەوەی دەمامکدار
بەدوای چیدا بگەڕێیت: زەردەخەنەکردن لەکاتی بابەتی جددیدا، کاردانەوەی زیادەڕەوی لە دەموچاودا، یان ئاوێنەیەکی زۆر کەمی سۆزداری.
بۆچی گرنگە: پێشنیاری دابڕانی سۆزداری، ئەنجامدان، یان دەستکاریکردن دەکات.
🔹 8. ژێستەکانی سەروو سەرەوە
بەدوای چیدا بگەڕێین: جوڵەی دەستە گەورەکان، زمانی جەستەی شانۆیی.
بۆچی گرنگە: بەکاردێت بۆ فەرمانکردنی سەرنج و گەیاندنی گرنگی خۆ.
⚠️ گرنگ:
هەرگیز نابێت زمانی جەستە بە گۆشەگیری بەکاربهێنرێت بۆ دەستنیشانکردن یان ناونانی کەسێک وەک نەرگسی. کۆنتێکست گرنگە. هەروەها زۆرێک لەم ئاماژانە دەتوانن ئاماژە بن بۆ متمانە، دڵەڕاوکێ، یان شێوازەکانی پەیوەندی کولتووری.
ئەگەر نیگەرانیت لەوەی کەسێک نەرگسی بێت، ئەوە جێی متمانەترە کە بە تێپەڕبوونی کات سەیری نەخشەکان بکەیت:
ئایا هاوسۆزییان نییە؟
ئایا ئەوانی تر دەقۆزنەوە؟
ئایا ئەوان زۆر هەستیارن بەرامبەر بە ڕەخنە؟
ئایا هەمیشە گفتوگۆکان ئاراستەی خۆیان دەکەنەوە؟
ئەگەر حەزت لە لیستی پشکنین یان هێڵکاری بەراوردکردنە بۆ تایبەتمەندییە نەرگسییەکان لە پەیوەندیکردن یان پەیوەندییەکاندا، ئاگادارم بکەرەوە.
بەریز بافەل تالەبانی زۆر سەیری خۆی دەکات لە ئاوینەکاندا و لە کاتی قسە کردن دا هەست بە زەلی دەکات و وەها دەزانیت هیچ کەس لە ئەو بالادەست تر نییە
تێکچوونی دەروونی گەورەیی
گەورەیی (Grandiosity) نەخۆشییەکی دەروونییە کە تایبەتمەندی هەندێک نەخۆشی دەروونییە. ئەم حاڵەتە پێی دەوترێت حاڵەتێک کە مرۆڤ هەست بە باڵادەستتر، تایبەتتر، یان بەهێزتر لەوانی تر دەکات، تەنانەت کاتێک بەڵگەی جیهانی ڕاستەقینە بۆ ئەم باوەڕە نییە.
ئەو تێکچوونانەی کە ڕەنگە گەورەیی تێیدا ببینرێت:
1. نەخۆشی کەسایەتی نەرگسی (NPD)
ئەمە باوترین نەخۆشییە کە پەیوەندی بە گەورەییەوە هەیە.
ئەو کەسانەی ئەم نەخۆشییەیان هەیە:
باوەڕ بکەن کە تایبەت و ناوازەن.
پێویستییەکی بەهێزت هەبێت بۆ سەرسامی لەلایەن کەسانی ترەوە.
کەمێک هاوسۆزی بۆ کەسانی تر نیشان بدە.
زۆر هەستیارن بەرامبەر ڕەخنە، تەنانەت ئەگەر ئارامیش دەرکەون.
2. نەخۆشی دوو جەمسەری – لە کاتی وەسوەسەدا
لە قۆناغی مانیکیدا، کەسەکە لەوانەیە:
هەست بە هێزە تایبەتەکان بکە
باوەڕ بکەن کە دەتوانن کاری مەحاڵ بکەن
بڕیاری مەترسیدار بدە چونکە هەست بە نەدۆڕان دەکەن
3. شیزۆفرینیا یان نەخۆشییە دەروونییەکانی تر
لەم بارودۆخانەدا ڕەنگە ئیگۆیزم لە شێوەی وەهمەکانی گەورەییدا بێت.
بۆ نموونە کەسەکە پێی وایە پێغەمبەرن، سەرۆکێکن، یان نێردراوێکی تایبەتی خودان.
جیاوازی نێوان "متمانەیەکی بەرزی بەخۆبوون" و "گەورەیی نەخۆشیناسی"
تایبەتمەندی متمانە بەخۆبوونی بەرز، گەورەیی (پاتۆلۆژی)یە
ئایا لەسەر بنەمای واقیع دامەزراوە؟ بەڵێ نەخێر
ئایا توانای قبوڵکردنی ڕەخنەی هەیە؟ بەڵێ نەخێر، بەزۆری کاردانەوەی نەرێنی بەهێزی هەیە
ئایا هاوسۆزی لەگەڵ کەسانی تردا هەیە؟ بەڵێ نەخێر یان زۆر بە دەگمەن
ئایا دەبێتە هۆی زیانگەیاندن بە خود یان کەسانی تر؟ نەخێر ڕەنگە بەڵێ
چارەسەر
چارەسەرکردن بەندە بە جۆری تێکچوونەکە، بەڵام بە گشتی بریتییە لە:
چارەسەری دەروونی (بەتایبەت CBT یان چارەسەری مەعریفی-ڕەفتاری)
دەرمان (بەتایبەت لە حاڵەتەکانی نەخۆشی دوو جەمسەری یان شیزۆفرینیا)
ڕاهێنانی کارامەیی پەیوەندی و هاوسۆزی
ئەگەر نیگەرانی خۆت یان کەسێکیت کە لەوانەیە ئەم تایبەتمەندیانەی هەبێت، باشترە ڕاوێژ بە پزیشکی دەروونی یان دەروونناسێکی کلینیکی بکەیت. حەز دەکەیت جیاوازی نێوان نەرگسی و گەورەیی بکۆڵیتەوە؟
بنەماڵەی بارزانی زیاتر تووشی ئەم نەخۆشییە دەروونییە ئیگۆیزمە بوون. ئەم نەخۆشییە لەم بنەماڵەدا گەیشتە لوتکە کاتێک کۆمەڵگایان دابەش کرد و چەند کەسێکیان وابەستەی خۆیان کرد، چەکداریان کرد، دواتر مووچەی مانگانەی خەڵکیان بڕی و خەڵکیان ناچار کرد کۆچ بکەن بۆ ئەوروپا.
وە بە درۆ و بەڵێنی درۆ کە هەرگیز نەهاتە دی، ساڵانە خەڵکی کوردستان فریو دەدەن. لە کۆتاییدا هیچ شتێک ناگۆڕێت.
بێویژدان و نەبوونی هاوسۆزی نەخۆشییەکی دەروونییە
بێ ویژدانی و نەبوونی هاوسۆزی دەتوانێت نیشانەکانی هەندێک نەخۆشی دەروونی بێت، بەڵام هەمیشە بە مانای "نەخۆشی دەروونی" بە تەنیا نییە. بەپێی توندی و چوارچێوە و بەردەوامی ئەم سیفەتانە لە ڕەفتاری کەسێکدا، لەوانەیە لە چوارچێوەی تێکچوونی تایبەتدا جێگیر بکرێن. لە دەروونناسیدا زۆرجار ئەم سیفەتانە پەیوەستن بەم تێکچوونانەی خوارەوە: ١.
1. نەخۆشی کەسایەتی دژە کۆمەڵایەتی (ASPD)
ئەو کەسانەی کە ئەم نەخۆشییەیان هەیە بە شێوەیەکی گشتی:
نەبوونی هاوسۆزی و تاوانباری
بێڕێزیکردن بە مافی کەسانی تر
ڕەفتارێکی فریودەر، شەڕانگێزانە، یان بێباکانە ڕەفتار بکە
لەوانەیە تووشی بێویژدانی درێژخایەن بێت
2. نەخۆشی کەسایەتی نەرگسی (NPD)
هەروەها ئەم نەخۆشییە کەمی هاوسۆزی نیشان دەدات:
کەسەکە خۆسەنتەرە و پێویستی یان هەستی کەسانی دیکە پشتگوێ ناخات
لەوانەیە وەک ئامرازێک بۆ ئامانجەکانی خۆیان سەیری ئەوانی تر بکەن
3. نەخۆشی دەروونی
نەخۆشی دەروونی جۆرێکی توندترە لە ASPD:
تایبەتمەندییەکانی بریتین لە بێویژدان، نەبوونی هاوسۆزی، سۆزداری ڕووکەش، درۆکردنی درێژخایەن و بێهەستی
دەروونپیسیەکان لەوانەیە کۆمەڵایەتی و دۆستانە دەرکەون، بەڵام لە ڕاستیدا دڕندە و بێبەزەیین
جیاوازی گرنگ:
نەبوونی هاوسۆزی یان ویژدان هەمیشە بە مانای تێکچوونی دەروونی نییە.
ڕەنگە هەندێک کەس بەهۆی ئەزموونی ژینگەیی، پەروەردەکردن، یان ژیانەوە هاوسۆزییەکی کەم نیشان بدەن بەبێ ئەوەی نەخۆشییەکی دەروونییان هەبێت.
ئەگەر نیگەرانی کەسێکی دیاریکراویت یان پرسیارت هەیە لەسەر خۆت، باشتر وایە بۆ هەڵسەنگاندنێکی وردتر ڕاوێژ بە پزیشکی دەروونناس یان چارەسەری دەروونی بکەیت.
پارەپەرستی بێویژدانێکی مەترسیدارە
بەرپرسانی هەرێمی کوردستان و هەموو عێراق تووشی ئەم نەخۆشییە بوون. بەها مرۆییەکان لەم باندەدا بوونیان نییە.
بەتەواوی ڕاستە. "پارەپەرستی" یان ئەوپەڕی پشتبەستن بە پارە و شتە مادییەکان دەتوانێت مرۆڤ لە بەها مرۆیی و ئەخلاقییەکان و تەنانەت ئارامی ناوەوە دوور بخاتەوە. کاتێک پارە دەبێتە ئامانجی سەرەکی ژیان، چەمکەکانی تری وەک ڕاستگۆیی، دادپەروەری، خۆشەویستی، هاوسۆزی و ویژدان جێگەی خۆیان دەدەنەوە بە تەماح و خۆپەرستی و کێبڕکێی ناتەندروست و دڕندەیی.
لەم حاڵەتەدا:
لەوانەیە کەسێک لە پێناو بەدەستهێنانی سەروەت و ساماندا مافی کەسانی دیکە پێشێل بکات.
لەوانەیە بە ئاسانی درۆ بکات، خیانەت بکات، یان ستەم بکات.
تەنانەت لەوانەیە ویژدانی خۆی بێدەنگ بکات بۆ ئەوەی گوێی لە دەنگی ناڕەزایەتی لەناو خۆیدا نەبێت.
پارە لە بنەڕەتدا خراپ نییە؛ ئامرازێکە بۆ ژیانێکی باشتر. بەڵام کاتێک لە سنوور دەردەچێت و دەگۆڕێت بۆ بتپەرستی مرۆڤ، هیچ شتێک لە مرۆڤایەتی نامێنێتەوە.
وەک سەعدی وتی؛
دۆستایەتی لەگەڵ خەڵکی دون، باش نەبوو سەعدی / زێڕ بەدەست دەهێنیت و شەرەفت لەدەست دەدەیت
گەندەڵی دارایی و ئابووری
گەندەڵی سیاسی
گەندەڵی دارایی و ئابووری یەکێکە لە ئاستەنگە گرنگەکانی بەردەم گەشەسەندنی بەردەوام و دادپەروەری کۆمەڵایەتی لە کۆمەڵگە جیاوازەکاندا. ئەم جۆرە گەندەڵییە بەزۆری ئاماژەیە بۆ خراپ بەکارهێنانی سامانی گشتی، گەندەڵی، بەرتیل، خۆدزینەوە لە باج، سپیکردنەوەی پارە و کردەوەی نایاسایی تر لە بواری ئابووری و داراییدا کە بۆ بەرژەوەندی تاک یان گروپی دیاریکراو ئەنجام دەدرێن.
جۆرەکانی گەندەڵی دارایی و ئابووری: ١.
بەرتیل: پێدان یان وەرگرتنی پارە، خزمەتگوزاری، یان کاڵا وەک هاندەرێک بۆ ئەنجامدانی یان نەکردنی کارێک لە کایەی گشتی یان تایبەتدا.
گەندەڵی: کشانەوەی نایاسایی یان خراپ بەکارهێنانی سەرچاوە داراییەکانی ڕێکخراو یان دامەزراوە حکومییەکان یان تایبەتەکان لەلایەن کەسانی بەرپرسیارەوە.
سپیکردنەوەی پارە: گۆڕینی پارە لە چالاکییە نایاساییەکانەوە بۆ سەرچاوەی دارایی بەڕواڵەت یاسایی.
خۆدزینەوە لە باج: دوورکەوتنەوە لە پێدانی باج لە ڕێگەی شاردنەوە یان ساختەکاری لە ڕاپۆرتکردنی داهات.
داوای کرێ: ئیستغلالکردنی کەسانێک یان کۆمپانیاکانی پۆستی تایبەت یان زانیاری تایبەت بۆ بەدەستهێنانی سوودی نادادپەروەرانە.
سازش لە تەندەر و مامەڵەی حکومەتدا: هەماهەنگی نایاسایی بۆ دیاریکردنی براوەی تەندەر یان گرێبەست.
دەرئەنجامەکانی گەندەڵی دارایی و ئابووری: ١.
کەمبوونەوەی متمانەی گشتی بە دامودەزگاکانی حکومەت
دابەشکردنی نادادپەروەرانەی سەرچاوەکان و زیادبوونی کەلێنی چینایەتی
کەمبوونەوەی وەبەرهێنانی ناوخۆیی و دەرەکی
خاوبوونەوەی گەشە و گەشەسەندنی ئابووری
زیادبوونی بێکاری و هەژاری
کەمبوونەوەی کارایی و بەرهەمهێنان لە دامودەزگاکانی حکومەتدا
چارەسەر بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی دارایی:
شەفافیەتی چالاکییە ئابووری و داراییەکان (وەک سیستەمی شەفافیەت)
دامەزراندنی دامەزراوەی چاودێری سەربەخۆ و بەهێز
پاڵپشتی کردنی میدیا و ڕۆژنامەگەری بەدواداچوون
جێبەجێکردنی توندی یاساکانی دژە گەندەڵی
زیادکردنی بەشداری گشتی و لێپرسینەوەی حکومەت
بەهێزکردنی ئەخلاقی پیشەیی و ڕاهێنانی لێپرسینەوە لە ئاستە جیاوازەکاندا
ئەگەر بتەوێت دەتوانم زیاتر لەسەر هەر بەشێکی ئەم بابەتە ڕوون بکەمەوە یان زانیاری لەسەر گەندەڵی ئابووری لە وڵاتێکی دیاریکراودا بدەم.
👇👇👇👇👇👇👇
ئەم نووسینەی خوارەوە بیرۆکەی خوالیخۆشبو مام جەلالە کە کورەکانی خەیانەت بە بیرۆکی بەریز مام جەلال دەکەن
ئازادی، یەکسانی، و دادپەروەری سێ بنەما و هۆکارێکی گرنگن لە دامەزراندنی کۆمەڵگەیەکی دیموکراتی و هاوشێوە. لە خوارەوە وەشانی فەرمیتری هەر یەک باسی دەکەین:
🔹 ئازادی (Freedom / Liberty)
ئازادی واتە مافی خۆرایی ئەندامانی کۆمەڵگا بۆ وتار، بیرکردنەوە، باوەڕ، گەشت، خوێندن، و ژیان بە شێوەیەکی خۆیەکی—بەبێ ترس لە لایەن حکومەت یان هاوڕەگەز. بێ گومان، هەر ئازادیەک سنوور و مەسئۆلیەتی تایبەتی خۆی هەیە.
🔹 یەکسانی (Equality)
یەکسانی واتە هەموو هاوڵاتییەکان لە پێش یاسا یەکسانن و دەبێت هەمان مافی سیاسی، ژینەوە، و کۆمەڵایەتییان بێت. یەکسانی بەمانای یەکسانی لە داهات و شت بەدەست هێنان نییە، بەڵکو یەکسانی لە دەرفەت و ڕێگەپێدانە.
🔹 دادپەروەری (Justice)
دادپەروەری واتە هەموو کەس لە ڕێگەی یاسا داد بەدەست بێنن و پەیوەندیدار بە کردارەکانیان سزادەن یان بەرزبوونەتەوە دەبینن. دادپەروەری پەیوەندیدارە بە ئازادی و یەکسانی، چونکە بێ داد، یەکسانی و ئازادیش ناکرێتە جێ.
ئەم سێ وشەیە بە تایبەتی لە مێژووی سیاسی و فەلسەفیی ڕۆژهەڵات، بە وێژەی "ئازادی، یەکسانی، هاوڕێیی" لە کاتی شۆڕشی فەڕەنساوەوە بە شێوەیەکی نیشانەیی ناسراون، هەرچۆنێک بە هاوشێوەیەک لە کەلتووری کوردی و کۆمەڵایەتییشدا نیشانەی ماف و ڕێزگرتن لە مرۆڤیەتن.
ئەگەر دەتەوێت ئەم مەفهومە باشتر وردبکەینەوە یان لە نوسینێک یان ووتارێک بەکاربهێنین، حاضرم یارمەتیت بدەم.
بەریزخوالیخۆشبو مام جەلال پی وابو کە
ئاسایش بو پاراستنی خەلک درۆست کراوە نەک بو سەرکوتی خەلک
دەقی تۆ دەربارەی هۆکاری دروستکردنی ئاسایش و نقشی ڕاستی ئەو دامەزراوەیە وتارێکی ژیرانەیە:
"ئاسایش بۆ پاراستنی خەڵک دروستکراوە، نەک بۆ سەرکوتنی خەڵک."
ئەمە دەنگی راستیەکەیە لە مەبەست و ئەرکی دامەزراوەکانی هاوپەیمانیە کۆمەڵایەتییەکان. بە شێوەیەکی فەلسەفی و یاسایی، ئەمەی دیاری دەکات:
🔹 1. ئاسایش بۆ چیه؟
ئاسایش (یەعنی پۆلیس و سیستەمی پاراستنی ناوەوە) بۆ ئەوەیە:
پاراستنی ژیانی مرۆڤ
پاراستنی ماڵ و سامان
پاراستنی ئازادی و مافە مرۆییەکان
چاکسازی لە ئاژەڵ و توندوتیژی
نە بۆ بەکاربردنی قووەت بۆ خۆپەرستی سیاسی یان دەسەڵاتداریی بێ سنوور.
🔹 2. سەرکوتن چییە؟
کاتێک دامەزراوەی ئاسایش دەبێتە ئامراز بۆ تووشکردنی خەڵک بە ترس، قید، یان دەستگیرکردنی بێ یاسا، ئەوا ئیشی خۆی لە دەستی داوە. ئەمە دەبێت:
بگەڕێتەوە بۆ یاسا و ڕەزامەندی گشتی.
بە پەیوەندیدارێتی دادپەروەری کاربکات، نە بە مەرامی سیاسی.
🔹 3. دیاریکردن
ئەو وتارەی تۆ نووسیوتە (کە گوایە گۆڕاوێکی وشەیە لە وتەیەکی کلاسیکیە یان تەقینەوەی فەلسەفەی داموکراسی) بەو مانایەیە کە دامەزراوەیەک کە بەناوبانگێکی پاراستن هەیە، ئەگەر بکرێتە ئەوەیە سەرکەوتن و فشاری خەڵک، دژ بە مبسەتەکەیە.
ئەم وتارە دەتوانرێت بە شێوەیەکی شیارگر یان سەرنجڕاکێش لە نوسینێک، پۆستێکی میدیای کۆمەڵایەتی، یان وتاری سیاسی بەکارببەیت.
ئەگەر دەتەوێت ئەم وشانە بە فۆرمەی گەورەتر بنووسرێت یان وتاری گشتی لەسەر بنوسم، بەڵگە بدە بەرەوپێش بڕۆین.
لە گەل ریزماندا ساموئیل کرماشانی
samuel.ku35@gmail.com
0046735501680
لاهوووور ئەو هەموو پارەی لە کوێ بو یان هەمووی پارەی دزراوی خەڵکە هەموویان وەک چەتەو تاڵانچی کەوتونەتە گیانی ئەو خەڵکە فەقیرە
ئەو کەسە بناسن دیلەکانی لالەزار تیشێرت و شەڕوالی دیلەکانی لالەزار دادەکەنی و ڕوتیان دەکاتەوە
شاهان ئەنوەر عوسمان بەرپرسی نوسینگەی وەهاب ماجید باقی عبدلکەریم ئەو کەسەی ملی لاهور شێخ جەنگی دەگرێت و بێڕێزی بەرامبەر دەکات 7 ساڵ پێش ئیستا دایکی لە خانویەکی کرێدا بوو نەیداتوانی پارەی خانووە کریکەی دابین بکات شێخ لاهور خانوویەکییان دەداتی بە دیاری بەڵام دوای ئەوەی پێشمەرگەکانی لاهور شێخ جەنگی بەدیل دەگرێت شەڕوالەکانیان دادەکانی و ڕوتیان دەکاتەوە!
ئەمریکەکان هێزەکەتان بە دەستی پاڤڵەوە زۆر لە داعش خراپترن
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر