شارەزایانی نەتەوە یەکگرتووەکان بەهۆی جەنجاڵی بێ وێنە لەسێدارەدان لە ئێران تووشی شۆک بوون و لە ماوەی ٩ مانگدا زیاتر لە ١٠٠٠ کەس کوژران یان لە سێدارە دراون.
جنێڤ- شارەزایانی نەتەوە یەکگرتووەکان ئەمڕۆ ڕایانگەیاند، لە ماوەی کەمتر لە نۆ مانگی ساڵی ٢٠٢٥دا زیاتر لە ١٠٠٠ کەس کوژراون و هۆشداریشیان دا کە ئەو ژمارانە نوێنەرایەتی هەڵکشانێکی دراماتیک دەکەن کە پێشێلکردنی یاسای نێودەوڵەتی مافەکانی مرۆڤە.
ئەو شارەزایانە دەڵێن: “قەبارەی ئێعدامەکان لە ئێراندا سەرسوڕهێنەرە و پێشێلکارییەکی قورسی مافی ژیان نیشان دەدات”. “بە تێکڕا زیاتر لە نۆ هەڵواسینی لە ڕۆژێکدا لە چەند هەفتەی ڕابردوودا، پێدەچێت ئێران لە سێدارەدان بە قەبارەیەکی پیشەسازی ئەنجام بدات کە سەرپێچی لە هەموو ستانداردە پەسەندکراوەکانی پاراستنی مافی مرۆڤ دەکات.”
لە ١ی ژانویەی ٢٠٢٥ەوە تا ئێستا لانیکەم هەزار لەسێدارەدان بەڵگەدار کراوە. بەهۆی نەبوونی شەفافیەتی ئێران، پێدەچێت ژمارەی ڕاستەقینە بە شێوەیەکی بەرچاو زیاتر بێت.
زۆربەی ئەو لەسێدارەدانانەی کە ناسراون بە تاوانی پەیوەست بە ماددە هۆشبەرەکان و کوشتن بوون، دواتر تۆمەتی پەیوەندیدار بە ئاسایش و دەستدرێژیکردنە سەر. لە نێو ئەوانەی لە سێدارە دراون لانیکەم ٥٨ ئەفغانی بوون کە ٥٧ کەسیان پیاو و یەک ژن بوون.
شارەزایان دەڵێن: "بەکارهێنانی بەرفراوانی سزای لەسێدارەدان بۆ تاوانەکانی پەیوەست بە ماددە هۆشبەرەکان بە تایبەتی جێگەی نیگەرانییە". "لانی کەم 499 کەس بەهۆی تاوانەکانی پەیوەست بە ماددە هۆشبەرەکانەوە لە کەمتر لە نۆ مانگی ساڵی 2025دا لە سێدارە دراون- زیادبوونێکی گەورەیە لە چاو 24-30 لەسێدارەدان لە ساڵێکدا کە لە نێوان ساڵانی 2018 و 2020 تۆمارکراون."
ئەوان دەڵێن: "لە کاتێکدا هەموارکردنەوەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی ماددە هۆشبەرە نایاساییەکان لە ساڵی ٢٠١٧دا سەرەتا پێشوازی لێکرا بەهۆی بەرتەسککردنەوەی بەکارهێنانی سزای لەسێدارەدانی ئیجباری، بەڵام ئەم پێشکەوتنە پێچەوانە بووەتەوە لەگەڵ زیادبوونی لەسێدارەدانەکان لە دوای ساڵی ٢٠٢١."
یاسای نێودەوڵەتی سزای لەسێدارەدان تەنها لە ‘تاوانە قورسەکان’دا سنووردار دەکات- کە وەک کوشتنی بە ئەنقەست لێکدەدرێتەوە. شارەزایان دەڵێن: "تاوانەکانی ماددە هۆشبەرەکان ئەم ئاستەنگە بەدی ناهێنن".
لەسێدارەدانی ماددە هۆشبەرەکان کاریگەرییەکی توندی لەسەر کۆمەڵگە پەراوێزخراوەکان هەیە کە لە پاشخانی کەمینە نەتەوەییەکانەوە ڕووبەڕووی سەختی ئابووری دەبنەوە. نزیکەی هەموویان ڕووبەڕووی دەستبەسەرداگرتنی سەروەت و سامانە سنووردارەکانیان دەبنەوە، لەوانەش ماڵە خێزانییەکان و زەوییە کشتوکاڵییەکان. تەنیا بەشێکی کەم لە ئێعدامەکان لە ڕێگەی سەرچاوە فەرمییەکانەوە ڕادەگەیەنرێن و ڕێوشوێنی دادگای شۆڕش لە پشت دەرگا داخراوەکانەوە بەڕێوەدەچێت.
هەروەها ئێران 10 کەسی بە تۆمەتی سیخوڕی لەسێدارەداوە و هەشت لەسێدارەدان لە دوای 13ی حوزەیران دوای دەستدرێژی سەربازی ئیسرائیل ئەنجامدراون.
پڕۆژە یاسایەکی نوێی سیخوڕی کە دوای پەرەسەندنی سەربازی پێشکەشکرا، بە شێوەیەکی بەرچاو مەودای ئەو ڕەفتارانە فراوانتر دەکات کە بە سیخوڕی دادەنرێت بۆ ئەوەی چالاکییەکانی پەیوەست بە بڵاوکردنەوەی زانیاری و کاری میدیایی بگرێتەوە، وەک پەیوەندیکردن لەگەڵ دەزگاکانی ڕاگەیاندنی بیانی و ڕەوەند.
ئەو شارەزایانە دەڵێن: ئێران دەبێ دەستبەجێ ڕاگرتنی فەرمی لەسەر هەموو ئێعدامەکان دابنێت، داتای حوکمەکانی لەسێدارەدان و لەسێدارەدانەکان دابین بکات، لەهەموو کاتێکدا مامەڵەی مرۆڤانە لەگەڵ خەڵکدا بکات و پابەندبوون بە پێوەرە نێودەوڵەتییەکانی دادگاییکردنی دادپەروەرانە مسۆگەر بکات، هاوکات کار لەسەر هەڵوەشاندنەوەی یەکجارەکی سزای لەسێدارەدان بکات.
ئاماژەیان بەوە کرد کە بە هەموارکردنی زیاتری یاسای بەرەنگاربوونەوەی مادەی هۆشبەری نایاسایی ساڵی 2017 کە ئێستا لەلایەن مەجلەسەوە چاوی پێداوەتەوە، دەسەڵاتدارانی ئێران دەرفەتێکی گرینگیان بۆ گەڕاندنەوەی پێشکەوتن و هەڵوەشاندنەوەی ئەم ڕەوتە ترسناکە و کۆتاییهێنان بە سزای لەسێدارەدان بۆ تاوانەکانی پەیوەندیدار بە ماددە هۆشبەرەکان هەیە.
شارەزایان دەڵێن: “کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناتوانێت بێدەنگ بێت لە بەرامبەر پێشێلکارییە سیستماتیکییەکانی مافی ژیاندا”. “دەوڵەتەکان دەبێ هەنگاوی دیپلۆماسی کۆنکرێتی بگرنەبەر بۆ فشارخستنە سەر ئێران بۆ ڕاگرتنی ئەم جەنجاڵییە لەسێدارەدان.
ئەو شارەزایانە:
مای ساتۆ، ڕاپۆرتێری تایبەتی بارودۆخی مافی مرۆڤ لە کۆماری ئیسلامیی ئێران
مۆریس تیدبۆڵ-بینز، ڕاپۆرتدەری تایبەتی لەسێدارەدانی دەرەوەی دادوەری، پوختە یان ئارەزوومەندانە
نیکۆلاس لیڤرات، ڕاپۆرتدەری تایبەتی پرسەکانی کەمینەکان
ڕیچارد بێنت، ڕاپۆرتێری تایبەتی دۆخی مافەکانی مرۆڤ لە ئەفغانستان
ئەلیس جیل ئێدواردز، ڕاپۆرتدەری تایبەتی ئەشکەنجەدان و مامەڵە یان سزای تری دڕندانە، نامرۆڤانە یان ڕیسواکردن
ڕاپۆرتدەری تایبەت/شارەزای سەربەخۆ/گرووپی کار، پسپۆڕی سەربەخۆی مافی مرۆڤن کە لەلایەن ئەنجومەنی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە دەستنیشان دەکرێن. ئەم شارەزایانە پێکەوە بە ڕێکارە تایبەتەکانی ئەنجومەنی مافی مرۆڤ ناودەبرێن. پسپۆڕانی ڕێکارە تایبەتەکان لەسەر بنەمای خۆبەخشانە کاردەکەن؛ ئەوان ستافی نەتەوە یەکگرتووەکان نین و مووچە بۆ کارەکانیان وەرناگرن. لە کاتێکدا نووسینگەی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان وەک سکرتاریەتی ڕێکارە تایبەتەکان کاردەکات، پسپۆڕان بە پلەی تاکەکەسی خۆیان خزمەت دەکەن و سەربەخۆن لە هەر حکومەتێک یان ڕێکخراوێک، لەوانەش OHCHR و نەتەوە یەکگرتووەکان. هەر بۆچوونێک یان بۆچوونێک کە بخرێتەڕوو تەنیا هی نووسەرە و مەرج نییە نوێنەرایەتی بۆچوونەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان یان OHCHR بکات.
تێبینی و پێشنیارەکانی تایبەت بە وڵات لەلایەن میکانیزمەکانی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە، لەوانەش ڕێکارە تایبەتەکان، دەزگاکانی پەیماننامە و پێداچوونەوەی خولیی گشتگیر، دەتوانرێت لە پێوەرەکانی مافی مرۆڤی جیهانیدا بدۆزرێتەوە https://uhri.ohchr.org/en/
مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان، لاپەڕەی وڵات – https://www.ohchr.org/en/countries/iran
بۆ پرسیار و داواکاری میدیایی، تکایە پەیوەندی بکەن بە: hrc-sr-iran@un.org
بۆ پرسیاری میدیایی پەیوەست بە پسپۆڕانی سەربەخۆی دیکەی نەتەوە یەکگرتووەکان تکایە پەیوەندی بکەن بە مایا دێرۆئاز (maya.derouaz@un.org) یان داریشا ئیندراگوپتا (dharisha.indraguptha@un.org)
هەواڵەکانی پەیوەست بە پسپۆڕانی سەربەخۆی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان لە X: @UN_SPExperts بەدواداچوون بکەن.
UN experts appalled by unprecedented execution spree in Iran with over 1000 killed or executed in nine months.
GENEVA – Over 1000 people have been killed in less than nine months of 2025, UN experts said today, warning that the figures represented a dramatic escalation that violates international human rights law.
“The sheer scale of executions in Iran is staggering and represents a grave violation of the right to life,” the experts said. “With an average of more than nine hangings per day in recent weeks, Iran appears to be conducting executions at an industrial scale that defies all accepted standards of human rights protection.”
At least 1,000 executions have been documented since 1 January 2025 to date. Due to Iran’s lack of transparency, the actual number is likely to be significantly higher.
Most of the known executions were for drug-related offences and murder, followed by security-related charges and rape. Among those executed were at least 58 Afghans, including 57 men and one woman.
“The extensive use of the death penalty for drug-related offences is particularly alarming,” the experts said. “At least 499 individuals were executed for drug-related crimes in less than nine months of 2025– a dramatic increase from the 24-30 executions per year recorded between 2018 and 2020.”
“While the 2017 amendment to the Law on Combating Illicit Drugs was initially welcomed for narrowing the use of the mandatory death penalty, this progress has been reversed with executions surging after 2021,” they said.
International law restricts capital punishment to only the ‘most serious crimes’— interpreted as intentional murder. “Drug offences do not meet this threshold,” the experts said.
Drug executions severely affect marginalised communities facing economic hardship from ethnic minority backgrounds. Almost all face confiscation of their limited assets, including family homes and farmland. Only a fraction of executions is announced through official sources, with Revolutionary Court proceedings taking place behind closed doors.
Iran also executed 10 individuals on espionage charges, with eight executions carried out after 13 June following Israel’s military aggression.
A new espionage bill introduced after the military escalation significantly expands the scope of conduct considered espionage to include activities linked to dissemination of information and media work, such as contact with foreign and diaspora media outlets.
Iran must immediately establish an official moratorium on all executions, provide data on death sentences and executions, treat people humanely at all times and ensure compliance with international fair trial standards, while working towards complete abolition of the death penalty, the experts said.
They noted that with further amendment to the 2017 Law on Combating Illicit Drugs currently being reviewed by the Majles, Iranian authorities have a critical opportunity to restore progress, reverse this alarming trend and end capital punishment for drug-related crimes.
“The international community cannot remain silent in the face of such systematic violations of the right to life,” the experts said. “States must take concrete diplomatic action to pressure Iran to halt this execution spree.”The experts:
Mai Sato, the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Islamic Republic of Iran
Morris Tidball-Binz, the Special Rapporteur on extrajudicial, summary or arbitrary executions
Nicolas Levrat, the Special Rapporteur on minority issues
Richard Bennett, the Special Rapporteur on the situation of human rights in Afghanistan
Alice Jill Edwards, the Special Rapporteur on torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment
Special Rapporteurs/Independent Experts/Working Groups are independent human rights experts appointed by the United Nations Human Rights Council. Together, these experts are referred to as the Special Procedures of the Human Rights Council. Special Procedures experts work on a voluntary basis; they are not UN staff and do not receive a salary for their work. While the UN Human Rights office acts as the secretariat for Special Procedures, the experts serve in their individual capacity and are independent from any government or organization, including OHCHR and the UN. Any views or opinions presented are solely those of the author and do not necessarily represent those of the UN or OHCHR.
Country-specific observations and recommendations by the UN human rights mechanisms, including the special procedures, the treaty bodies and the Universal Periodic Review, can be found on the Universal Human Rights Index https://uhri.ohchr.org/en/
UN Human Rights, country page – https://www.ohchr.org/en/countries/iran
For inquiries and media requests, please contact: hrc-sr-iran@un.org
For media inquiries related to other UN independent experts please contact Maya Derouaz (maya.derouaz@un.org) or Dharisha Indraguptha (dharisha.indraguptha@un.org)
Follow news related to the UN’s independent human rights experts on X: @UN_SPExperts.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر