لە وەلاتە پیشکەوتووەکانی دۆنیا پولیس دەبێت لە گیانی هاو وەلاتیان پاریزگاری بەکات چی لە عیراقدا پولیس خۆیی بۆخۆیی داوا لە پیاوان دەکات کە بچن فیشەکیک بەنین بە کچەکانیانەوە بیان کۆژەن
كچێك: باوكم وتی تۆم ناوێت و پۆلیسێكیش وتی بیبە بیكوژە
وارڤین – خانەقین: كچێكی تەمەن حەڤدە ساڵ، باوكی ژیانی لێدەكات بە دۆزەخ و لەو دۆزەخە رادەكات و روودەكات شەڵتەری پەنادانی ژنان لە سلێمانی، بەڵام وەك خۆی دەڵێ: "ئەوەندە ناخۆش بووخۆم داوامكرد بمنێرنەوە بۆ لای باوكم" و دواجار دوێنێ لەبەردەم پۆلیسدا باوكەكە حاشای لێكردووە و داوای لە پۆلیسەكان كردووە چی لێدەكەن بیكەن، پۆلیسێكیش پێی وتووە "بیبەوە فیشەكێكی پێوە بنێ".
حەڤدە ساڵە لە دۆزەخدا دەژیت
(ئ.) لە دایكبووی ساڵی (1995)ی شارۆچكەی خانەقینە، ئێستا لەم وڵاتەدا پەناگەیەك نییە تەنیا شەوێك لەخۆی بگرێت و لە دەستی باووكی رایكردووە و تەنانەت خزم و كەسوكاریشی ئامادە نیین بیگرنە خۆ.
لە لێدوانێكی تایبەت بۆ (وارڤین) ئەندامی لیژنەی ئاشتی و هیوا بۆ "ئەنانا"، (سەلام عەبدوڵڵا) رایگەیاند، دوێنێ چوارشەممە (31 / تشرینی یەكەم – ئۆكتۆبەر / 2012) وەك لیژنەكەمان لە هەبوونی ئەو كێشەیە ئاگادار كراینەوە لەو كاتەوە سەرقاڵی چارەسەركردنی كێشەی ئەو كچەین.
گوتیشی: "لە میانەی روونكردنەوەی رەوشی ژیانیدا (ئ.) باسی لەو هەموو مەینەتیانە كرد كە لە ماوەی ژیانیدا چەشتوونیەتی و هۆكاری راكردنی لەو دۆزەخە باس كردووە كە باوكی بۆی درووستكردووە".
(ئ.) لە میانەی قسەكانیدا بۆ "ئەنانا" گوتی: "دوو مانگ بووە لە سكی دایكم بوومە، باوكم دایكمی تەڵاقداوه و ئیدی من دایكی خۆمم نەبینیوە".
لە هۆتێلەكاندا ژیاوون
باوكی (ئ.) سێجار هاوسەرگیری كردووە و دوای ئەوەی دایكی (ئ.)ی تەڵاقداوە، ژنی دووەمیشی كە دایكی (3) منداڵ بوو، به بەرچاوی خۆی و منداڵەكانەوە خۆی سووتاندووە و دوای ئەویش بە هەفتەیەك هاوسەری سێیەمی تەڵاقداوە و وەكو خێزانێكی گەڕۆك لە ناوچە جیاجیاكانی عێراق لە ناو هۆتێلەكاندا ژیانیان بەسەر بردووە.
(ئ.) گوتی: نزیكەی ساڵێكە من و خوشكێكم و دوو برای بچوكم لەگەڵ باوكم لە هۆتێلی (شەقڵاوە) لە باقوبە و دواتر لە هۆتێلەكانی بەغدا وەك هۆتێل (بركات الحسین) و (مصباح الهدی) و دواتریش لە هۆتێلی (كوفە)وە بۆ هۆتێلی (المدینە المنورە) ژیانمان بەسەردەبرد، بەڵام لە زۆربەی هۆتێلەكان باوكم بە زنجیر دەیبەستمەوە و تەنانەت بۆ سەرئاویش دەست و پێی نەدەكردمەوە".
گوتیشی: "بەو هۆیەوە لە خوێندن دابڕاین و تەنانەت (س.) برام مەكتەبی بە چاوی خۆی نەبینووە".
سەرەتای كێشەكە
(ئ) لە درێژەی قسەكانیدا ئاماژەی بەوە كرد، كە كێشەی ئەو لەگەڵ باوكی لە (7 / تشرینی یەكەم – ئۆكتۆبەر/ 2010)ەوە دەستیپێكرد، ئەو كاتەنی ئەم تەمەنی تەنیا (15) ساڵان بوو.
گوتی: "ئەو كاتە پەیوەندیم لەگەڵ كوڕێك بەناوی (ع. ئ.) هەبوو و باوكم پێیزانی، ئیدی ژیانی هەموومانی كرد بە دۆزەخ".
هەروەها گوتی: "ئەو كات من خۆم لە ماڵەوە هەڵهاتم، كەچی باوكم سكاڵای لەسەر خۆشەویستەكەم تۆماركرد و گوایە ئەو منی رفاندووە، بۆیە (ع. ئ.) (3) رۆژ زیندانی كرا. هەرچەندە ئەو هیچ هەڵەیەكی نەكردبوو".
"وتم بمبەنەوە بۆ لای باوكم"
ئەو كچە حەڤدە ساڵە لە درێژەی گێڕانەوەی بەسەرهاتی خۆیدا باسی لەوە كرد، ئەو جارەی كە رایكردووە، هاتووەتە كەلار، لەوێ خۆی رادەستی پۆلیس كردووە و دوای ئەوەی پشكنینی كچێتی بۆ دەكرێت، پۆلیس دەیگوازێتەوە بۆ شەڵتەری پەنادانی ژنان لە سلێمانی.
ئەو گوتی: "لەوێ شەش رۆژ لە سەنتەری پەنادانەكە مامەوە. ئەو شوێنە ئەوەندە ناخۆش بوو، خۆم داوام كرد بمگەڕێننەوە بۆ لای باوكم".
گوتیشی: "جارێكی دیكەش ناچار بووم رابكەم و بچمە ماڵی موختارێك و لەوێشەوە چوومە سلێمانی و پاشان گەڕامەوە بۆ ماڵی پورم".
"باوكم منی ناوێت"
لە دوای ئەوەی پەیوەندی نێوان (ئ.) و (ع.ئ.) بۆ باوكی ئاشكرا بووە، كێشە و لێدان و ناكۆكی نێوان ئەو باوك و كچە بەردەوامە و دوێنێ چوارشەممە (31 / تشرینی یەكەم – ئۆكتۆبەر / 2012) باوكەكەی لەگەڵ خۆی دەیبات بۆ دادگای كەتنی باقوبە و داوا دەكات بە بڕیاری دادوەر كچەكەی بەند بكرێت و حكومەت وەریگرێت، بەڵام ئەو داوایەی رەتدەكرێتەوە.
(ئ.) بە گریانەوە گوتی: "باوكم منی ناوێت، ئەو وا دەزانێت من ئەگەر كەسێكم خۆش ویست ئیدی لەشفرۆشم، من لەشفرۆش نییم، ئامادەم بۆ هەر پشكنینێكی تەندروستی".
گوتیشی: "لەبەردەم دادگای كەتنی باقوبەدا باوك هاواری كرد، من ئەم كچەم ناوێت، داوای لە پۆلیسەكان كرد، بمبەن چیم لێ دەكەن بیكەن، پیرۆزتان بێت، دوای ئەوە لێیدام و رۆیشت و بەجێی هێشتم".
دوای ئەوەی باوكی بەجێی هێشتووە، پۆلیسێكی خەڵكی خانەقین، كە دەزانێت ئەو كچە خەڵكی شارۆچكەكەیەتی، دەیهێنێتەوە بۆ خانەقین و بە هۆی نەبوونی ناسنامە و پێناسی باری شارستانییەوە، كچەكە دەستبەسەر دەكرێت و دواتر پۆلیسی خانەقین، لیژنەی "ئەنانا" لە رووداوەكە ئاگادار دەكاتەوە بۆ ئەوەی بتوانن چارەسەری كێشەكەی بكەن.
"پۆلیسێك گوتی فیشەكێكی پێوە بنێ"
كاتێك لیژنەكە ئەو كچە لە پۆلیس وەردەگرن، (ئ.) بە دەنگی نوساوی پڕ لە گریانەوە روودەكاتە ئەندامانی لیژنەكە و دەڵێت: "پێمخوشە زیندانیم بكەن، یان لەسەر شەقامەكان بخەوم نەك بمگەڕێننەوە بۆ لای باوكم. ئەو ئیمڕۆ لە بەردەم دادگای كەتنی باقوبە و پاشان لەبەردەم پۆلیسەكان وتی: من ئەم كچەم ناوێ... بۆ خۆتان بیبەن، پیرۆزتان بێت و پاش ئەوەی لێیدام، رۆیشت و بەجێی هێشتم)... یەكێك لە پۆلیسەكان بە باوكمی وت: (پەلكێشی بكە... بیبە فیشەكێكی پێوە بنی و خۆتی لێ رزگاربكە)!
كەس وەرینەگرت
لیژنەی "ئانانا" وەك یەكەم كاری بۆ فریاكەوتنی ئەو كچە هەوڵیداوە، پەناگەیەك بۆ مانەوەی ئەو كچە بدۆزێتەوە، بەڵام هیچ سەنتەر و رێكخراوێك ئامادە نەبوونە بیگرنە خۆ و تەنیا بۆ شەوێك بواری مانەوەی بدەن.
لەو بارەیەوە (سەلام عەبدوڵڵا) گوتی: "بۆ نموونە كاتێ دەستبەجێ پەیوەندیمان بە یەكێك لەو بنكانە كرد، بەرپرسەكە وتی: دەبێ بۆ پۆلیس بیبەن و پاش وەرگرتنی رەزامەندی دادوەر، ئینجا وەریدەگرین".
ئەو رەخنەشی لەو بیركراسیەتە گرت كە لە كاتی بوونی كێشەی لەو شێوەیەدا پەیڕەوی لێدەكرێت و گوتی: "ئەمە هەڵەیەكی زۆر قورس وگرانە و دەبوو ئەم كچە لەبەر هەزار هۆ، دەستبەجێ وەربگیریت و دواتر رێككارە یاساییەكانی بۆ ئەنجامبدرێن".
لە دوا وێستگەی گەشتی تێپەرین بە دۆزەخی نەهامەتییەكانی ژناندا، ئەمڕۆ لە لایەن لیژنەی "ئەنانا"ەوە ئەو كچە رادەستی پۆلیسی گەرمیان – كەلار كرا و تا ئێستا نازاندرێت چ وێستگەیەكی دیكە چاوەڕێی ژیانی دەكات.
ئا: ئه‌رسه‌لان ره‌حمان
http://warvin.org/dreja.aspx?=hewal&jmara=1575&Jor=22
/////////////////
لە گەرمیان كەس ئاگای لە مانگی بەرەنگاربوونەوەی شێرپەنجەی مەمك نەبوو
وارڤین – گەرمیان: سەرەڕای ئەوەی لە جیهاندا، مانگی ئۆكتۆبەری هەموو ساڵێك بە مانگی بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشی شێرپەنجەی مەمك مناسراوە، بەڵام لە هەرێمی كوردستان تا ئێستا بایەخی ئەوتۆ بەو پرسە نەدراوە و لە سنووری گەرمیانیش حكومەت و رێكخراوەكان ئاگاداری ئەو پرسە نەبوون.
نەخۆشی شێرپەنجەی مەمك بە بڵاوترین جۆری نەخۆشی كوشندە بۆ ژنان هەژمار دەكرێت و بە گوێرەی زانیاریی و ئاماری رێكخراوی تەندروستی جیهانی لە جیهاندا (2.1) ملیۆن كەس گرفتاری ئەو نەخۆشییەن.
له گه‌رمیان یه‌كه‌مه
هەر بە گوێرەی ئاماری ئەو رێكخراوە ساڵانە (50) هەزار كەس بە هۆی شێرپەنجەی مەمكەوە ژیان لەدەست دەدەن و تەنیا لە ساڵی (2010) دا رێكخراوی شێرپەنجەی ئەمریكا رایگەیاند، زیاتر لە (200) هەزار كەس تووشی ئەو نەخۆشییە بوونە و تەنیا لەو ساڵەدا (40) هەزار كەس بەهۆی تووشبوونیان بە نەخۆشییەكە ژیانیان لەدەستداوە.
لە سنووری ئیدارەی گەرمیانیشدا، وێڕای بڵاوبوونی حاڵەتەكانی شێرپەنجە بە هەموو جۆرەكانییەوە، بەڵام تا ئێستا ئامارێكی ورد لە بارەی توشبووانی شێرپەنجەی مەمك لە گەرمیان و تەنانەت هەرێمی كوردستانیشدا لەبەر دەستدا نییە.
لە لێدوانێكی تایبەت بۆ (وارڤین) بەرپرسی لیژنەی تایبەتی تەندروستی گەرمیان بۆ نەخۆشیەكانی دڵ، خوێن، مێشك و شیرپەنجە (ئەزمڕ محەممەد) رایگەیاند، لەماوەی (3) ساڵدا و تا كۆتایی مانگی ئایاری (2012)، (950) حاڵەتی نەخۆشیەكانی شێرپەنجە بە هەموو جۆرەكانییەوە لە سنوورەكە تۆماركراوە.
بەوتەی ئەو كارناسە، جۆرە جیاوازەكانی شێرپەنجە لە سنوورەكدا بوونیان هەیە لە نموونەی: شێرپەنجەی خوێن، مەمك، پرۆستات و گەدەو ...هتد، ئاشكراشی كرد، زۆرینەی جۆری شیرپەنجەكان، لە جۆری: "شیرپەنجەی مەمك"ن.
نه‌خۆشخانه‌ی تایبه‌تی نییه
(ئەزمڕ محەممەد) گوتیشی: "وەزارەتی تەندروستی موچەیەكی تایبەتی بۆ ئەو نەخۆشخانە بڕیوەتەوە كە تووشی نەخۆشییەكە بوون و هەر شەش مانگ جارێك بەسەر یەكەوە بەسەریاندا دابەشی دەكات، ئەمە سەرباری پێشكەشكردنی خزمەتگوزاریی تەندروستی بێبەرامبەر بۆیان".
ئاماژەی بەوەشدا، لە سنووری گەرمیان هیچ نەخۆشخانە و بنكەیەكی تایبەت بەو نەخۆشییە بوونی نییە و نەخۆشەكانی سنوورەكە رەوانەی نەخۆشخانە تایبەتیەكانی شێرپەنجە لە شارەكانی: هەولێر، سلێمانی و كەركوك دەكرێن، بۆ چارەسەر و راوێژی پزیشكی.
ئۆكتۆبه‌ری بۆ ده‌ستنیشانكراوه
ساڵانە لە جیهاندا رێكخراوەكانی ژنان و رێكخراوە تەندروستی و خۆبەخش و كەناڵە حكومییەكان هەڵمەتێكی فراوانی بەرەنگاربوونەوەی شێرپەنجە لە مانگی ئۆكتۆبەردا بەڕێوە دەبەن، بەڵام تا ئێستا لە هەرێمدا بە شێوەیەكی بەرنامەڕێژی بۆكراو هیچ هەڵمەتێكی سەرتاپاگیر ئەنجامنەدراوە.
لە سنووری ئیدارەی گەرمیانیشدا هیچ چالاكییەك و هەڵمەتێكی تایبەت بە وشیاركردنەوەی ژنان لە مەترسییەكانی تووشبوون و خۆپاراستن و بەرگرتن لە تووشبوون ئەنجام نەدراوە.
كه‌س ئاگای لێنه‌بووه
(وارڤین) بۆ وەرگرتنی زانیاری زیاتر پەیوەندی كرد بە بەرپرسی سەنتەری رووناكبیری ژنانی سەرقەڵا (ئیكرامە غایب)، بەڵام ئەو وێڕای دەربڕینی بێ ئاگایی خۆی لەو بۆنەیە، گوتی: "لە سەرووی خۆیانە ئاگادارنەكراونەتەوە بۆیە هیچ چالاكییەكان نەبووە".
یەكێك لە رێكخراوە چالاكەكانی سنووری گەرمیان رێكخراوە تازە دامەزراوەكەی خانەقینە كە لە ژێر ناوی (گروپی ئاشتی و هیوا بۆ ئەنانا) ژمارەیەك لە چالاكوانەكان كۆبوونەتەوە و كار دەكەن، بەڵام ئەوانیش هیچ كارێكیان بۆ ئەو بۆنە جیهانییە نەكردووە.
لەو بارەیەوە، گوتەبێژی لیژنەكە و بەرپرسی سەنتەری راگەیاندن و رووناكبیری ژنانی خانەقین (زەینەب ئەركەوازی) گوتی: "لەو مانگەدا هیچ چالاكیەكمان نەبووە، بڕیارمانداوە لە كۆبوونەوەی داهاتوومان ئەو پرسە بخەینە بەرچاوو و كار بۆ ئەنجامدانی هەڵمەتێكی فراوان بكەین".
سەبارەت بە لایەنە رەسمییەكان و بەتەنگەوە چوونیان بۆ پرسە جیهانییەكانی تەندروستی، (وارڤین) پەیوەندی كرد بە فەرمانگەی تەندروستی گەرمیانەوە، بەڵام ئەوانیش ئاگاداری ئەوە نەبوون كە لە جیهاندا مانگی ئۆكتۆبەر بۆ بەرەنگاربوونەوەی نەخۆشی شێرپەنجەی مەمك دەستنیشانكراوە و لەو مانگەدا هیچ جۆرە چالاكییەكی هۆشیاركردنەوەی تایبەت بە نەخۆشی شێرپەنجەی مەمكیان بەڕێوە نەبردووە.
تەندروستی گەرمیانەوە ئەوانیش بەهەمانشێوە ئاگاداری ئەو رۆزە نەبوون. ئەمە لە كاتێكدایە بە گوێرەی زانیارییەكانی خۆیان، شێرپەنجەی مەمك لە سنوورەكەدا لە پلەی یەكەمدایە.
(وارڤین) پەیوەندی بە چەند رێكخراو و سەنتەرێكی دیكەوە كرد، لەبەر ئەوەی ئاگاداری ئەو پرسە نەبوونە و هیچ چالاكییەكیان ئەنجام نەدابوو، پێیان خۆش نەبوو، ناویان بهێنرێت.
شێرپه‌نجه‌ی مه‌مك چییه
شێرپەنجەی مەمك بریتییە لە گروپێك نەخۆشی كە تیایاندا خانەی شانەكانی مەمك نائاسایی دەبن و بە شێوەیەكی خێراتر دابەش دەبن بە بێ ویست و كۆنترۆڵكردنی لەشی مرۆڤ. بە گشتی دوو جۆری سەرەكی هەیە:
یەكەم: جۆرێكیان بڵاو نابنەوە و لە جێگای خۆیاندا دەمێننەوەو بە ( Non- Invasive ) ناسراون كە ئەم جۆرەش بە پێی ئەو جێگایەی لێی سەر هەڵدەدات دەكرێت بە دو جۆری دیكەوە.
ئەوانەی كە لە لۆبیوڵەكانەوە سەرهەڵدەدەن و ئەوانەی دیكە، كە لە كەناڵەكانی شیر گواستنەوەوە سەر هەڵدەدەن ( ئەمانەش زۆرترین جۆر پێكدەهێنن و زۆر جار زاناكانی بواری پزیشكی بە شێرپەنجەشی نادەنە قەڵەم چونكە ئەمجۆرە سەلامەتترە و هەندێ خانەی شێرپەنجە دروست دەكەن و هەر لە جێگای خۆیاندا دەمێننەوە و هێرش ناكەنە سەر شانەكانی دیكەی مەمك.
دووەم: ئەوانەن كە هێرش دەكەنە سەر شانەكانی دیكەی مەمك و بە ( Invasive ) ناسراون، ئەمانە شانە ئاساییەكانی مەمك كون دەكەن و دوایش بڵاو دەبنەوە بۆ ئێسقان، جگەر، سیەكان یان مێشك و بەمەش زۆر ترسناكترن لە جۆری یەكەم.
نەخۆشی شێرپەنجەی مەمك لە ژناندا، یەكێكە لە هۆكارە باوەكانی مردن بەتایبەت لە دوای تەمەنی 40 ساڵییەوە، ئەمەش بەهۆی ئەوەی كەوا نەخۆشییەكی كوشندەیە و زوو پەرە دەسەنێت و پەلدەكێشێت بۆ بەشەكانی تری لەش ئەگەر چارەسەر نەكرێت
هۆكارەكانی تووشبوون
1- تەمەن: شێرپەنجەی مەمك زیاتر لەدوای تەمەنی 40 ساڵییەوە دەردەكەوێت.
و زۆر بە دەگمەن لە تەمەنی 20-30 ساڵیدا دەبینرێت.
2- ژینگە: ئەو ژنانەی لە وڵاتانی ئەوروپا و خۆرئاوا دەژین مەترسی و ڕێژەی توشبوونیان بە شێرپەنجەی مەمك زیاترە ئەمەش بەهۆی بوونی كارگەی جۆراوجۆر كە ژینگە و هەوای ناوچەكە پیس دەكات.
3- خواردن: كەم خواردنی سەوزە و میوە هۆكارێكە بۆ زیادبوونی ئەگەری نەخۆشییەكە، چونكە ماددەی دژە ئۆكسێنیان تێدایە و ڕێگرن لە دروستبوونی شێرپەنجە. بەهەمانشێوە خواردنی زۆری گۆشتیش دەبێتەهۆی زیادبوونی ئەگەری توشبوون بە نەخۆشییەكە.
4- ئەو ژنانەی كە لە پرۆسەی هاوسەرگیریدا نین و شوویان نەكردووە ئەگەری توشبوونیان بەم نەخۆشییە زیاترە.
5- ڕێژەی 1%ی شێرپەنجەی مەمك لە پیاواندا ڕوو دەدات.
ئەو هۆكارانەی ژنان دەپارێزن لە شێرپەنجەی مەمك بە شێوەیەكی گشتی بریتین لە شووكردن لە تەمەنی گەنجیدا و منداڵبوون و شیردان لەلایەن دایكانەوە.
نیشانەكانی
1- ڕەنگە لەپێشدا هیچ نیشانە و ناڕێكییەك لە كەسەكەدا نەبینرێ جگە لە بوونی هەڵئاوساوییەك لە مەمك یاخود لیمفە گرێكانی بنباڵدا.
2- بوونی لوویەك یا چەند دانەیەك لە مەمكدا كە قەبارەكەی بە تێپەڕبوونی كات زیاد دەكات و پێكهاتەیەكی ڕەق و توندی هەیە و ناجوڵێت لەكاتی دەستلێدان و پشكنیندا.
3- ڕەنگە گۆی مەمك لە نەخۆشەكەدا ناڕێكی تیا دەربكەوێت و هەندێجار دەپوكێتەوە و وردە وردە دیارنامێنێت.
4- شێرپەنجەی مەمك ڕەنگە ببێتەهۆی دروستبوونی برین لەمەمكدا كە بەشێوەیەكی بەردەوام دەردراوی لێ دێتەدەر.
5- تەنها 10%ی شێرپەنجەی مەمك لە كاتی دروستبوونیدا ئازاریان هەیە. ئەوەی گرنگە پێویستە لەكاتی هەستكردن بە بوونی لوو و گۆشتی زیادە بەزوویی سەردانی پزیشك بكرێت.
ئا:س.ح
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر