دەبێ تورکیە کوتایی بە پێشێلکردنی مافی کوردان بێنێ

دەبێ تورکیە کوتایی بە پێشێلکردنی مافی کوردان بێنێ

پێشەکیەکی کورت بەر لە بابەتەکە

لە درێژاێی خەباتی ئازادیخوازانەی کورداندا بەردەوام هەول دراوە مەودای خەباتەکە لە چوارچێوەیەکی تەنگدا بمێنێتەوە. تەنانەت ڕویداوە کە سەرهەڵدانێک لە ناوچیەکدا قەتیس ماوە و کورد بۆخۆشی خاوەنداریەتی لێنەکردوە، ئەوەش بوەتە هۆکار کە بەرخوەدانی کوردان بەردەوام لە سەرهەڵدان و شکانا بێت.

 لە سەدساڵی بیست دا شوڕشی پارت و ڕیکخراوە کوردیەکان قوناغێکی نوێی دەست پێکرد، بەڵام دیسان لە بازنەی حیزب و تەنانەت لە ژێر کاریگەری ناوچەگەراییدا مایەوە.

 لە سەردەمی کونگرەی سێڤەر دا ساڵی 1920 لە فەرانسا "شەریف پاشا" بە نوێنەرایەتی کورد هەوڵیکی زۆری دا و برگەکانی 62،63،64 جاڕنامەی کۆتای کونگرەش باسی لە چارەسەری کێشەی کورد کردوە. بەڵام بەداخەوە دواتر حکومەتی مەلیک مەحمود لە باشوری کوردستان تێکدەچی و شەریف پاشا بە تەنیا دەمێنێتەوە و پەرش و بڵاوی کوردان وا دەکات کە لە پەیمانی لۆزاندا تورکە فاشیتە کەمالیستەکان بڕیارەکانی سێڤەر هەڵوەشیننەوە و هیوای کوردان لە چاڵ نێن.

 دیارە هەر لە سەرەتای دابەشکردنی کوردستانەوە پلان ئەوە بوە کە ئەو ناوچانە وەک مەڵبەندی ئاژاوە بمێننەوە بۆ خزمەت کردنی بازرگانی وەڵاتانی زلهێز و سەرمایەدار و لە 1920 بەملاوە یەکیەتی سوڤیەت کە پێشەنگایەتی سوسیالیزمی مەوجودی دەکرد تێکەڵی ئەو بازرگانیکردنە بە کوردانەوە بو و لە 1946 دا لە پێناو بەرژەوەندی تایبەتی خۆیدا پشتی کردە کۆماری کوردستان و تەنانەت لەبەرانبەر ئێعدامی سەروک کۆماری کوردستان پێشەوا قازی محەمەد دا بێدەنگ بو.

 بە کورتی لە سەدەساڵی 19 و 20 دا سیاسەتی جیهانی بەرانبەر بە کورد سیایسەتی بێدەنگە لێکردن و سەرکوت بو، لە هەموو ئەو کارەساتانەی لە کوردستان دا دەقەومان وەڵاتان بێدەنگ دەبون. لیرە و لەوێ لە هێندێ ڕوژنامە و لە بەرنامەی ڕادیویدا باسی کورد دەکرا بەڵام هەر زۆر خێرا لە بیر دەکرا. بە گشتی کێشەی کورد وەک بابەتێکی سیاسی، نەتەوێی، ئازادیخوازی و ناسنامەێی چاوی لێ نەدەکرا.

 ئێستا ئەو سیاسەتە گوڕاوە و خەریکە مەمسەلەی کورد و چارەسەری دوزەکەی دەکەوێتە ڕۆەڤەوە و لە ناوەندەکانی بڕیارەوە باسی لیوە دەکرێ و تەنانەت بۆ یەکەمجار سەروکی نەتەوە یەکگرتوەکان هەوڵ ئەدا کێشەی ناوبەری حکومەتی هەرێمی باشوری کوردستان و حکومەتی ناوەندی ئێراق بکاتە ڕوەڤئ ئەو ناوەندە.

 لە لایەکیترەوە هەناگاوی جیدی هەڵدەگیردرێتەوە بۆ چارەسەری ئاشتیانەی کێشەی کورد لە باکوری کوردستان و ئەوەش نیشانەی سەرەتای دەست پێکردنی جارەسەر و هەوڵدان بۆ چارەسەریە.

 لەم بابەتە دا ئەو یەکە بە ڕونی دەر دەکەوێ و نیشان ئەدا کە مێدیا و ناوەندەکانی بڕیار دەیانەوێ ئاور لە کوردان بدەنەوە.

 شەرتە کوردانیش خۆیان بێ لایەن نەبن و ئەم هەلەبگوازنەوە و دەست بدەنە دەستی یەکیتر لە پێناو بە دەست هێنانی ناسنامەی سیاسی و کەسایەتی ئازاد دا.

ئەوەی لە دەستپێکی ئەم بابەتە وەرگێڕاوە دا جێگای سەرەنجە ئەوەیە کە نونسەری بابەتەکە دووجار وشەی دەبێ بەکار دەبات و لە کۆتای بابەتەکەشدا پێداگری لەسەر ئەوە دەکات کە دەبێ بێدەنگی بەرانبەر بە کوردان بشکێ و مێدیای جیهانی روڵ بگێڕن.

 هیوا گوڵ محەمەدی

دەبێ توندو تیژیەکان لە تورکیەدا بگاتە کۆتاێێ

دەبێ تورکیە کوتاێی بە پێشێل کردنی مافی کوردەکان بێنێ

  بەیانی(2012-12-3)  سەروکی پێشوی قەشەکانی ئافریقای باشور،"دێسموند توتو" هەوڵی دەسپێشخەری چارەسەری ئاشتیانە ئەدات لە نێوان تورکیە و  کوردەکاندا.

 بە گوێرەی  ئەو زانیاریانەی کە دروانەتە مێدیاکان، چەندین کۆنە سەروک کۆمار، سەروک وەزیران و کاربەدەستانی حکومی وەڵاتانی ئامریکا، ئەوروپا، ئاسیا و لە ناوینادا تەیموری ڕۆژئاوا و تێبەت لەم دەسپێشخەریەدا بەشدارن.

  دوو حەفتە لەمەو پاش مانگرتنێکی بەرفراوان لە بەندیخانەکانی تورکیە دا کوتایی پێهات کە 700 کەس بەشداربون تێدا. داواکاری ئەو مانگرتوانە ئەوە بو کە بتوانن لە دادگاکانی تورکیە دا بە زمانی دایکی بەرگری لە خۆیان بکەن و هەروەها"ئوجەلان" سەروکی  بەندکراوی "پ ک ک" کە بەرچەسپی تێروری لێدراوە بتوانێ دیدار لەگەڵ وەکیلەکانیدا پێک بێنێ.

  لەسەر داواکاری ئوجەلان کە چاوی بە براکەی کەوت مانگرتنەکە کۆتاێی پێهات بەڵام هۆکارەکانی مونگرتنەکە وەک خۆیانن و زور دورن لە ئامانج.

دەسەڵاتی تورکیە لە دەست پارتی "ئاکەپە" دایە کە ئیسلامی لیبرالە و لە ساڵی 2002 دا سەرکەوتنێکی چاوەڕوان نەکراوی لە هەڵبژاردنەکاندا بەدەست هێنا. پارتی "ئاکەپە" لە هەڵبژاردنەکانی ساڵی 2007 و 2011 شدا هەڵبژێردرایەوە. پارتی ناوبراو خۆی لە ئەوروپا نێزیک کردوەتەوە و ئامانجی ئەوەیە کە تورکیە بکاتە ئەندام لە یەکیەتی ئەوروپادا.

 لە سەرەتاوە سیاسەتەکانی"ئاکەپە" هیوایەکی دروست کرد کە تورکیە  لەو چەقبەستویەی تیی کەوتبو نەجات ئەدەن و پاراستنی مافەکانی مروڤ پەرە پێ ئەدەن بەڵام لەم ساڵانەی ڕابوردوودا  کردەوەکانی حکومەتی "ئاکەپە"هیواکانی وەرگێراوەتە بێهیواێی.

 تورکیە  هاوماڵێ ئەوروپایە، دەرگای بونە ئەندامیشی  لە یەکیەتی ئەوروپادا کراوەیە، بەڵام  ئەگەر بیانەوێ ڕۆژێک ئەو خەونەیان بێتە دی دەبێ بە کردەوە ڕێز لە مافەکانی مروڤ بگرن.

 لە سەرەتای ساڵی 2009وە حکومەتی تورکیە دەستی داوتە دەسبەسەر کردنی بە کۆمەڵی کوردەکان کە پێکهاتون لە چالاکانی یەکیەتیە کرێکاریەکان، چالاکانی سیاسی ناوچەکان، ئەندامانی پارلەمان، پارێزەران و ڕۆژنامەوانان. ژمارەیەکی زور لەو گیراوانە بەشداربون لەو مانگرتنەی کە ماوەیەکی زور نیە کۆتاێی پێهات.

 ژمارەی ڕۆژنامەوانانی بەندکراو لە تورکیەدا زیاترە لە هەموو وەڵاتانی دیکەدا، هەموو ئەو ڕۆژنامەوانانە بەوە تاوانبار دەکرێن کە پارێزگاری لە مافەکانی مروڤ یان پشتیوانی لە" پ ک ک" دەکەن.

  هاوکات لە نێوان هێزەکانی پ ک ک و ئەرتەشی تورکیەدا شەڕبەردەوامە. لە باشوری ڕوژئاوای تورکیەدا بە کردەوە ڕەوشی شەڕ حاکمە و "پ ک ک"  تاوانبار دەکرێ بەوەی کە لە شارە گەورەکاندا کاری تیروریستانە ئەنجام دەدات.

  هەتا هاوینی ساڵی 2011 وت و وێژ بۆ گەیشتن بە ئاشتی لە نێوان نوێنەرانی "پ کک"  و دەوڵەتی  تورکیە لە "ئوسلو" پێتەختی "نوروێژ" بەردەوام بو، بەڵام وت و وێژەکان ڕاگیران و توند و تیژی پەرەی گرت.

  ئەوەی ئێستا  "دێسموند توتو" و سەروکانی پێشوی جیهان بەتەمای دەست پێکردنەوەین هەر هەمان قوناغی ئاشتی ئوسلویە، کە ئەمە هەنگاوێکی پیروزە.

 بە پێچەوانەی  مافی فەلستینیەکان، باسکردنی کوردەکان لە مێدیاکانی جیهان و سویدیشی لەگەڵدا بێت چاوپۆشی یان بێدەنگەی لێکراوە، بۆیە ئیتر کاتی هاتوە کە کێشەی کوردەکان بە جێدیەتەوە باسی لێوە بکرێ.

 ئاندێرش لیندبەرگ

ڕۆژنامەوان لە ڕۆژنامەی ئافتونبلادێت.

 20121202

Våldet i Turkiet måste få ett slut

Turkiet måste sluta kränka kurdernas rättigheter

  Premiärminister Erdogan. Turkiet har ett val. Vill de bli en del av Europa måste de respektera mänskliga rättigheter. Foto: AP

I morgon kommer den tidigare sydafrikanska ärkebiskopen Desmond Tutu att ta initiativ till en ny fredsprocess mellan Turkiet och landets kurdiska minoritet.
Bakom initiativet står, enligt ett pressmeddelande, flera före detta stats- och regeringschefer från USA, Europa och Asien, inklusive Östtimor och Tibet.
Det är nu två veckor sedan en omfattande kurdisk hungerstrejk, med omkring 700 deltagare i turkiska fängelser, avslutades. De hungerstrejkande krävde bland annat att få tala sitt eget språk i domstolarna och att terrorstämplade PKK:s ledare Abdullah Öcalan skulle få träffa sina advokater.
Hungerstrejken avblåstes på uppmaning av Öcalan efter att han fått träffa sin bror i fängelset. Men orsaken till hungerstrejken är långt ifrån undanröjd.
Turkiet leds av det moderat islamistiska partiet AKP som 2002 vann en jordskredsseger. De har sedan dess blivit omvalda 2007 och 2011. Partiet har närmat sig Europa och väst och vill att Turkiet ska bli medlemmar i EU.
I början väckte AKP:s politik stora förhoppningar om en modernisering av Turkiet och en ökad respekt för mänskliga rättigheter. Men på senare år har flera av förhoppningarna kommit på skam.
Turkiet hör hemma i Europa. De är välkomna som medlemmar i EU. Men om det någonsin ska bli verklighet måste de börja respektera mänskliga rättigheter.
Från 2009 har Turkiet inlett massarresteringar av kurder. Det handlar om fackliga aktivister, lokalpolitiker, parlamentariker, advokater och journalister. Många av dem deltog i den nyss avslutade hungerstrejken.
Turkiet har i dag fler journalister fängslade än något annat land. Brottsanklagelserna bottnar i att de arbetat för kurdernas rättigheter eller stött PKK.
Samtidigt pågår en form av lågintensivt inbördeskrig mellan PKK och den turkiska militären. I delar av sydöstra Turkiet råder i praktiken krigstillstånd och PKK har även anklagats för terrorattacker i de större städerna.

Fram till sommaren 2011 pågick en fredsprocess i Oslo mellan företrädare för den turkiska regeringen och PKK. Men förhandlingarna föll samman och sedan dess har våldet eskalerat.

Det är den fredsprocessen Desmod Tutu och de andra tidigare världsledarna vill återuppta. Det är ett välkommet initiativ.
Till skillnad från exempelvis palestiniernas rättigheter har den kurdiska frågan ofta hamnat i mediaskugga. Även i Sverige.
Det är dags att den tas på betydligt större allvar.