سمكۆى شكاك” كه‌سایه‌تیه‌كى ئالۆز
له‌به‌ڵگه نامه نهینیه‌كانى حكومه‌تى بریتانیادا كه (كه‌مال مه‌زهه‌ر ) له كتێبه‌كه‌یدا ( كورد و كوردستان له به‌ڵگه‌نامه نهێنیه‌كانى حكومه‌تى به‌ریتانیادا ) ئاماژه‌ى پێده‌كات هاتووه ده‌ڵێت :
( سمكۆ ره‌هبه‌رێكى كوردى به‌ناوبانگه ساڵ و نیوێك ده‌بێت ناوى له‌ناواندا نه‌ماوه ، به‌لاَم هه‌رچۆنێك بێت هه‌موو كات له وانه‌یه بێته‌وه مه‌یدان و هێنده‌ى شێخ محمود له سلیمانى گێرمه و كێشه بۆ حكومه‌تى ئیران و ته‌نانه‌ت بۆ حكومه‌تى عێراقیش دروست بكات .
( سمكۆ ره‌هبه‌رێكى كوردى به‌ناوبانگه ساڵ و نیوێك ده‌بێت ناوى له‌ناواندا نه‌ماوه ، به‌لاَم هه‌رچۆنێك بێت هه‌موو كات له وانه‌یه بێته‌وه مه‌یدان و هێنده‌ى شێخ محمود له سلیمانى گێرمه و كێشه بۆ حكومه‌تى ئیران و ته‌نانه‌ت بۆ حكومه‌تى عێراقیش دروست بكات .
گرتنه‌ده‌ستى ده‌سه‌لاَت له‌لایه‌ن سمكۆوه:
له‌پاش مردنى محمد ئاغاى سه‌رۆك هۆزى شكاك (جعفر ئاغاى ) ى كوره گه‌وره‌ى ده‌سه‌لاَت ده‌گرێته ده‌ست ، جه‌عفه‌ر ئاغا پیاوێكى سه‌ر كێش و نا ئارام بوو كه زۆربه‌ى كات كێشه‌ى بۆ حكومه‌تى ئێران دروست ده‌كرد ، ئه‌وكات (نزام سه‌لته‌نه) فه‌رمان ره‌واى ته‌برێز بوو بۆ نه‌هێشتنى ئه‌م گرفته و رزگار بوون لێى جه‌عفه‌ر ئاغاى بانگێشتى ته‌بریز كرد بۆ ئه‌وه‌ى له دابین كردنى ئاسایش دا یارمه‌تى بدات كه ئه‌و كات بارودۆخى ( قه‌فقاز ) و ( ئازربایجان ) ئالۆز بوو ، له پاش چه‌ند رۆژێك له‌گه‌یشتنیان بۆ ته‌برێز ( نزام سه‌لته‌نه ) جه‌عفه‌ر ئاغاى بانگێشتى كۆشكى به‌رێوه‌به‌رایه‌تى كردو له كاتى گه‌یشتنى به‌و كۆشكه له پیلانێكى به‌رنامه بۆ دارێژراودا ده‌كوژرێت ، ئه‌م روداوه له ساڵى (1907) ز روى داوه .
له‌پاش كوژرانى جه‌عفه‌ر ئاغا سمكۆ ده‌سه‌لاَت ده‌گرێته ده‌ست كه به‌كوژرانى برا گه‌وره‌كه‌ى رق و كینه‌ى زیاترى له دڵدا دروست بوو دژى ده‌سه‌لاَتدارانى ئیران ، هه‌ر بۆیه دوایى گرتنه ده‌ستى ده‌سه‌لاَت چه‌ندین هێرش ده‌كاته سه‌ر هێزه‌كانى سوپاى ئیران و زه‌ره‌رو زیانى زۆریان پىَ ده‌گه‌یه‌نێت ، هه‌ر به‌مه‌به‌ستى سه‌ندنه‌وه تۆڵه چه‌ند جارێك هه‌وڵى هاوپه‌یمانى داوه له‌گه‌ڵ ئینگلیزه‌كان و توركه‌كان و روسه‌كان .
سمكۆى شكاك و ده‌ركه‌وتنى وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كى لاو :
ده‌ركه‌وتنى هه‌ر كه‌سایه‌تى و سه‌ركرده‌یه‌كى دیار چه‌ند هۆكارێك ده‌بنه هۆى ده‌ركه‌وتنى و ناساندنى به ده‌وروبه‌رو به جیهان ، سمكۆى شكاك وه‌ك سه‌ركرده‌یه‌كى كوردى سه‌رده‌مى خۆى چه‌ند هۆكارێك یارمه‌تى ده‌ربوون تا به‌و جۆره‌و به خێرایى ناوى بكه‌وێته ناوانه‌وه له‌و هۆكارانه‌ش :
یه‌كه‌م : پاش كوشتنى جه‌عفه‌ر ئاغاى براى به‌و شێوه تراژیدیه بیرى تۆڵه سه‌ندنه‌وه له دڵ و ده‌رونى سمكۆدا چه‌كه‌ره ده‌كات ، بۆیه چه‌ند جاریك هێرش ده‌كاته سه‌ر بنكه‌و هێزه‌كانى قاجاریه‌كان له ( ورمىَ ) و ( مه‌راغه ) و ده‌ورو به‌رى و زیانى زۆریان پێده‌گه‌یه‌نێت .
دووه‌م : به‌هێزى و ناوبانگى هۆزى شكاك له قۆناغه مێژوویه‌كانى ئیران و هه‌وڵ و دژایه‌تیه به‌رده‌وامه‌كانیان بۆ پاراستنى ماڵ و موڵكه‌كانیان له ده‌ست قاجاریه‌كان ئه‌مه‌ش هۆكاریكى گرنگ بوو بۆ ده‌ركه‌وتنى سمكۆ وه‌ك سه‌رۆكى ئه‌و هۆزه‌به‌ناوبانگه.
سێیه‌م : سمكۆى شكاك وێراى دلێرى و چاونه‌ترسى توانایه‌كى سه‌ربازى و كۆمه‌لاَیه‌تى باشى هه‌بوو ، به هۆى زمان پاراوی و قسه‌زانى و خه‌سڵه‌ته‌كانیه‌وه ئه‌وپه‌رى توانایى قایل كردن و سه‌رنج راكێشانى هه‌بوو ئه‌مه له‌كاتێكدا سمكۆ كه‌سێكى نه‌خوینده‌وار بووه .
چواره‌م : یه‌كێكى دیكه له هۆكاره‌كانى ده‌ركه‌وتنى سمكۆ ئه‌وه‌یه كه ده‌بێته زاواى ( سه‌ید ته‌ها) ، چونكه جگه له‌وه‌ى سه‌ید ته‌ها كه‌سایه‌تیه‌كى شۆرشگێر بووه له‌وه گرنگتر كه‌سایه‌تیه‌كى ئاینى زۆر باشى هه‌بووه ئه‌م په‌یوه‌ندیه كومه‌لاَیه‌تى و خزمایه‌تیه واى كرد سمكۆ نێوبانگى زیاتر په‌یدا بكات .
پینجه‌م : سالاَنى یه‌كه‌مى جه‌نكى یه‌كه‌مى جیهان به گشت پێشهات و ئاكامه گرنك و یه‌كلاكه‌ره‌وه‌كانیه‌وه ئه‌وپه‌رى كاریگه‌ریان هه‌بوو له‌سه‌ر سمكۆ ، به‌و هۆیه‌وه راده‌ى تێگه‌یشتنى سیاسى و نه‌ته‌وه‌یى قوڵتر بوه‌وه ، ئه‌مه‌ش بووه هۆى دروست بونى خولیایى سه‌رفرازى و ئازادى له چنگى داگیركه‌ران و دامه‌زراندنى قه‌واره‌یه‌كى سه‌ربه‌خۆیى تایبه‌ت به كورد لاى سمكۆ .
شه‌شه‌م : بێلایه‌نى سمكۆ له هه‌مبه‌ر روداوه‌كان له‌دوایى كشانه‌وه‌ى هێزه‌كانى روسیا له ساڵى ( 1917 ) و پاشان خۆى ئاماده كرد بۆ هه‌لاَیسانى شۆرش له دژى قاجاریه‌كان .
بارودۆخى رۆژهه‌لاَتى كوردستان له‌دوایى جه‌نگى یه‌كه‌مى جیهان :
جه‌نگى یه‌كه‌مى جیهان ( 1914_1918 )ز هه‌موو ناوچه‌كانى كوردستان و ده‌ورو به‌رى شڵه‌ژاندبوو ، ولاَتى ئیران رێبازى روس و توركه‌كان و ئه‌لمان و ئینگلیز بوو ، له‌ژێر پێدا پلیشابوه‌وه ، حكومه‌تى قاجار له ئێران هه‌ر به‌ناو مابوو ، ره‌زا شاى په‌هله‌وى له ئیران ده‌ركه‌وت له ئیرانێكى بێنوزه‌ى ئه‌و ده‌وره ، هه‌موو سوچێكى ئیران بلێسه‌ى ئاگر و ئاژاوه بوو ، بێگومان رۆژهه‌لاَتى كوردستانیش وه‌ك به‌شێك له سنورى نێوان عێراق و ئێران له‌و بارودۆخه شێواوه‌ى ئه‌و ده‌مه بێبه‌ش نه‌بوو كه‌ببوه شوێنى ململانێى ولاَتانى جه‌نگى یه‌كه‌مى جیهان .
به‌هاتنى جه‌نگى یه‌كه‌مى جیهان ده‌رفه‌تێكى باشى ره‌خساند بۆ زۆربه‌ى نه‌ته‌وه ژێر ده‌سته‌كان تا هه‌وڵى سه‌ربه‌خۆیى بده‌ن ، له‌م نێوه‌نده‌ش دا كوردانى رۆژهه‌لاَتى كوردستان په‌یان به‌م مه‌جاله برد به‌تایبه‌ت سمكۆى شكاك ، هه‌ر بۆیه له‌م پێناوه‌دا چه‌ندین هه‌وڵى داوه چ له رێگه‌ى شۆرشه‌وه بێت یا له رێگه‌ى دانووستانه‌وه بێت .
وه‌له رووى ئابوریشه‌وه رۆژهه‌لاَتى كوردستان وه‌كو هه‌موو به‌شه‌كانى دیكه‌ى ناوچه‌كه تووشى لاوازى و داروخانى ئابورى ببو ، ئه‌مه‌ش زیاتر به هۆى جێگیر بوونى هێزه‌كانى ئینگلیز له ناوچه‌كه كه به‌رده‌وام داهات و سامانى ناه‌چه‌كه‌یان بۆ پركردنه‌وه‌ى پێداویستیه‌كانى هێزه‌كانیان به‌كار ده‌هێنا ، وه هێزه‌كانى روسیش هه‌مان سیاسه‌تیان په‌یره‌و ده‌كرد ، كه‌ئه‌مه‌ش بووه هۆى لاواز بوون و روخانى لایه‌نى ئابورى ئه‌م به‌شه‌ى كوردستان كه هه‌ژارى و برسێتى زورى به دوایى خۆى دا هێنا .
شۆرشه‌كانى سمكۆ و هۆكارى به‌رپاكردنى :
به‌وته‌ى (حه‌سه‌ن ئه‌رفه‌ع ) سمكۆى شكاك یه‌كه‌م سه‌ركرده‌ى كورده كه داواى سه‌ربه‌خۆى بۆ كورد كردبێت له ساڵى (1920)ز ، بێگ
به‌هاتنى جه‌نگى یه‌كه‌مى جیهان ده‌رفه‌تێكى باشى ره‌خساند بۆ زۆربه‌ى نه‌ته‌وه ژێر ده‌سته‌كان تا هه‌وڵى سه‌ربه‌خۆیى بده‌ن ، له‌م نێوه‌نده‌ش دا كوردانى رۆژهه‌لاَتى كوردستان په‌یان به‌م مه‌جاله برد به‌تایبه‌ت سمكۆى شكاك ، هه‌ر بۆیه له‌م پێناوه‌دا چه‌ندین هه‌وڵى داوه چ له رێگه‌ى شۆرشه‌وه بێت یا له رێگه‌ى دانووستانه‌وه بێت .
وه‌له رووى ئابوریشه‌وه رۆژهه‌لاَتى كوردستان وه‌كو هه‌موو به‌شه‌كانى دیكه‌ى ناوچه‌كه تووشى لاوازى و داروخانى ئابورى ببو ، ئه‌مه‌ش زیاتر به هۆى جێگیر بوونى هێزه‌كانى ئینگلیز له ناوچه‌كه كه به‌رده‌وام داهات و سامانى ناه‌چه‌كه‌یان بۆ پركردنه‌وه‌ى پێداویستیه‌كانى هێزه‌كانیان به‌كار ده‌هێنا ، وه هێزه‌كانى روسیش هه‌مان سیاسه‌تیان په‌یره‌و ده‌كرد ، كه‌ئه‌مه‌ش بووه هۆى لاواز بوون و روخانى لایه‌نى ئابورى ئه‌م به‌شه‌ى كوردستان كه هه‌ژارى و برسێتى زورى به دوایى خۆى دا هێنا .
شۆرشه‌كانى سمكۆ و هۆكارى به‌رپاكردنى :
به‌وته‌ى (حه‌سه‌ن ئه‌رفه‌ع ) سمكۆى شكاك یه‌كه‌م سه‌ركرده‌ى كورده كه داواى سه‌ربه‌خۆى بۆ كورد كردبێت له ساڵى (1920)ز ، بێگ
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر