Ariel Time
ژن کوژی و دژە ژنی کیشەکی دەروننییە.ئەم نەخۆشییە دەروونییە ژنکوژییە بەهۆی ئایین و مێشک شۆردنی پیاوان و یاسا ئایینییە جیاکارییەکانەوە دروست دەبێت.
بەڵێ، ژن کوژی (misogyny) و دژە ژنی (sexism) لە زۆر حاڵەتدا دەتوانرێن بە شێوەیەکی تایبەتی بڵێن کیشەیەکی دەروننی (psychological issue)، بە تایبەتی کاتێک ئەم بڕوایانە بە شێوەیەکی ناڕەواداری و زۆربەی کات بە ناڕەگەز بەرز دەردەکەون.
هۆکارە دەروننییەکان کە دەتوانن ڕەوشی ژن کوژی و دژە ژنی بخهنە ڕوو:
نەرەتی (insecurity) و ترس لە بەختیاری ژنەکان:
هەندێک پیاو دەتوانێت هەست بکات بە تهدیدکردن کاتێک ژنەکان دەستیان بە گەیشتن بە سەرکەوتن دەکەن.
ئەم ترسە دەتوانێت بگاتە ڕەفتاری دژە ژن و ھەست بە نارضایەتی لە هەر شتێک کە ژن پێکەوەیە.
پەروەردەی کەوتوو:
گەورەبوون لە ژیانی ئەندامی کۆمەڵگا یان خێزانێک کە بڕوای دژە ژن و جیاوازی جێندەر دەهێنێت، کاریگەری درێژخایەنەی دەرونی دەبێت.
ئەمە بە دەرەکی نادەروست دەگاتە بوارە دەرونییەکان.
ئەزموونی تووشبوون بە هەزارەتی ژن:
کەسێک کە تووشی توندوتیژی یان نەرەتی لەلایەن ژنێکەوە بووە، دەتوانێت بگاتە بڕوای گشتی دژە هەموو ژنەکان (generalization)، کە بە کێشەیەکی دەرونی ناڕەوا دەچێتە ژیان.
نازانینی خۆ و دڵنیا نەبوون:
کەسانی کە هەست بە نەکەمەخۆیی دەکەن، بە تایبەتی لە پیوندیەکاندا، دەتوانن هەستیان بە سەرکەوتنی ژنەکان بە تهدیدەوە بینن و بە شێوەی دژە ژن ڕەفتار بکەن.
کێشەی دەروونی گەورەتر:
لە هەندێ حاڵەتدا، ژن کوژی دەتوانرێت بە بەرزبوونی نەخۆشیە دەرونییەکان (وەک narsissistic personality disorder، antisocial behavior، یان PTSD لە کەسایەتیەکی تایبەتی) بۆن بکرێت.
سەرنج:
نەک هەموو کەسێکی ژن کوژ یان دژە ژن تەنها کێشەیەکی دەرونی هەیە — زۆرجار ئەمە بە شێوەیەکی کۆمەڵایەتی، مافی مرۆڤی، و سیاسەتی پەیوەندیدارە.
بەڵام بە شێوەی تایبەتی، دەتوانرێت بڵێن کە هەر ڕەوشێکی توند یان توڕە بەرامبەر جێندەرێکی دی بێهۆیی نەبووە و هەروەها بێسەرچاوەی دەرونی نەبووە.
ئەگەر دەتەوێت، دەتوانم ڕێنماییەکی دەرونی، چارەسەرە روانی، یان توێژینەوەی زیادە لەسەر ئەم بابەتە پێشکەش بکەم
2دوهەم
بەشیک لە ژنکوژان ئائین دەیکات ئائین و مەلاکان خەلک هان دەدن بو کوشتنی خوشکو ژنانان
ژنکوژی پرسێکی کۆمەڵایەتی و تاوانکارییە”.
با ئەمە بشکێنین:
1. ڕەهەندی تاوانکاری ژنکوژی
ژنکوژی ئاماژەیە بۆ کوشتنی بە ئەنقەستی ژنان و کچان بەهۆی ڕەگەزەکەیانەوە. بەم پێیەش کردەوەیەکی تاوانکارییە، زۆرجار بەپێی یاساکانی کوشتن یان کوشتن دادگایی دەکرێت. بەڵام لە زۆرێک لە دەسەڵاتەکانی دادوەریدا، پەرەسەندنی داکۆکیکردن بۆ دانپێدانانی یاسایی جیاواز بە ژنکوژی بەهۆی:
پاڵنەری ڕەگەزی پشت تاوانەکە.
سروشتی زۆرجار سیستماتیکی (بۆ نموونە توندوتیژی خێزانی، کوشتنی شەرەف، مردن بە مارەیی).
شکستی سیستەمەکانی دادپەروەری لە پاراستنی ژنان بە شێوەیەکی گونجاو پێشتر.
نموونەی لایەنە تاوانکارییەکان: ١.
توندوتیژی خێزانی بەرز دەبێتەوە بۆ کوشتن.
کوشتنی بە ئامانجی ژنان لەسەر بنەمای ژنکوژی یان پراکتیزە کولتوورییەکان.
جێبەجێکردنی یاسا نەتوانن لێکۆڵینەوە لە دیارنەمانی ژنان بکەن بە شێوەیەکی دروست.
2. ڕەهەندی کۆمەڵایەتی ژنکوژی
ژنکوژی تەنها کردەوەیەکی توندوتیژی تاکەکەسی نییە - نیشانەی نایەکسانی جێندەری و نۆرمەکانی کۆمەڵایەتییە کە ڕەگیان داکوتاوە و بەهای ژنان بێبەها دەکەن.
ئەو هۆکارە کۆمەڵایەتیانەی کە بەشدارن لە ژنکوژیدا بریتین لە:
پیاوسالاری و ژنکوژی کە لە نۆرمەکانی کولتووری یان ئایینیدا چەسپاون.
ئاساییکردنەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە ماڵ و میدیاکان.
نەبوونی پەروەردە یان هۆشیاری سەبارەت بە یەکسانی جێندەری.
بێ سزا یان نەبوونی متمانە بە جێبەجێکردنی یاسا.
بەم مانایە ژنکوژی ڕەنگدانەوەی شکستە کۆمەڵایەتییە فراوانترەکانە:
سیستەمی پشتیوانی خراپ بۆ قوربانیانی دەستدرێژی.
چەواشەکاری کۆمەڵایەتی لە دەوری ڕاپۆرتکردنی توندوتیژی خێزانی.
هەڵاواردن لەسەر بنەمای ڕەگەزی لە سیاسەت و پراکتیکەکاندا.
پوختە
ژنکوژی هەردووکیان:
کردەوەیەکی تاوانکاری کە دەبێت بە یاسا لێپێچینەوەی لەگەڵدا بکرێت.
پرسێکی کۆمەڵایەتی کە ڕەگ و ڕیشەی لە نایەکسانی و جیاکاری و نۆرمەکانی کولتووریدا هەیە.
بۆچی ئەم جیاکارییە گرنگە:
تەنیا مامەڵەکردن لەگەڵ ژنکوژی وەک تاوانێک، ئەو بارودۆخە کۆمەڵایەتییە کە دەتوانرێت ڕێگری لێبکرێت و دەبنە هۆی ئەو تاوانە، پشتگوێ دەخات. بە هەمان شێوە گرنگیدان بە تەنها لەسەر هۆشیاری بەبێ دەرئەنجامە یاساییەکان شکست دەهێنێت لە پاراستنی ژنان. وەڵامێکی یاسایی و کۆمەڵایەتی تێکەڵاو بۆ گۆڕانکاری ڕاستەقینە زۆر پێویستە.
ئایا دەتەوێت یارمەتیت بدەیت بۆ گۆڕینی ئەمە بۆ پەرەگرافێکی تەواو یان وتارێک
بەشی سیهەم٣
ژنکوژی دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی و تاوانکارییە و ئایین ڕۆڵی سەرەکی لە کوشتنی ژناندا دەبینێت.
لێرەدا وەشانێکی پۆلێشکراوتر و فراوانتر لە ڕستەکەت دەخەینەڕوو کە دەتوانرێت وەک کردنەوەی وتارێک یان باسێک بەکاربهێنرێت:
"ژنکوژی هەم دیاردەیەکی کۆمەڵایەتییە و هەم دیاردەیەکی تاوانکارییە، ڕەگ و ڕیشەی قووڵی لە نایەکسانی جێندەریدا هەیە و لە زۆرێک لە چوارچێوەدا ئایین ڕۆڵێکی بەرچاو دەگێڕێت لە پاساوهێنانەوە یان بەردەوامکردنی کوشتنی ژنان".
ئەگەر دەتەوێت، دەتوانم یارمەتیت بدەم بۆ ئەوەی ئەمە ببێتە پەرەگرافێک یان وتارێکی تەواو. بەڵام سەرەتا، لێرەدا وردەکارییەکی خێرا لە خاڵە سەرەکییەکان دەخەینەڕوو کە دەتوانیت فراوانتریان بکەیت:
بیرۆکە سەرەکییەکان:
ژنکوژی وەک دیاردەیەکی تاوانکاری:
کوشتنی نایاسایی ژنان بەهۆی ڕەگەزەوە دەگرێتەوە.
زۆرجار لەلایەن دەسەڵاتدارانەوە کەم لێپێچینەوەی لەگەڵ دەکرێت یان پشتگوێ دەخرێت.
ژنکوژی وەک دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی:
لە ڕێگەی کولتوور، نەریت، یان بیروباوەڕی کۆمەڵایەتییەوە ئاسایی دەکرێتەوە.
بەهۆی ژنکوژی و پیاوسالاری و نایەکسانی سیستماتیکیەوە پاڵدەنرێت.
ڕۆڵی ئایین:
لە هەندێک کۆمەڵگادا، لێکدانەوە یان داب و نەریتی ئایینی بەشدارن لە توندوتیژی لەسەر بنەمای ڕەگەزی (بۆ نموونە، کوشتنی شەرەف، کۆنترۆڵکردنی ڕەفتاری ژنان).
هەموو ئایینەکان توندوتیژی بەرەوپێش نابەن، بەڵام دەتوانرێت لێکدانەوە پیاوسالارییەکان بۆ دەقە ئایینییەکان بۆ پاساوهێنانەوە بۆ توندوتیژی دژی ژنان کەڵک وەربگیرێت.
حەز دەکەیت بەردەوام بیت بە پەرەگرافێکی ستراکتۆر یان فۆرماتێکی وتار
٤ یاسای ژنکوژی جەعفەری لە عیراق
یاسای جەعفەری لە عێراق یاسایەکی ژنکوژییە.
بەڵێ، زۆرێک لە ڕەخنەگران - چ لە ناوخۆ و چ لە دەرەوەی عێراق - یاسای باری کەسی جەعفەرییان بە ژنکوژ وەسف کردووە، بەتایبەتی بەهۆی ئەو بڕگانەی کە کاریگەری نەرێنی لەسەر مافەکانی ژنان دەبێت، بەتایبەتی لە پەیوەندی لەگەڵ هاوسەرگیری، جیابوونەوە، سەرپەرشتیکردن و میرات.
باکگراوند:
یاسای جەعفەری لەسەر بنەمای فیقهی ئیسلامی شیعە (فیقه) دامەزراوە، بەتایبەتی مەزهەبی جەعفەری، کە زۆرێک لە موسڵمانانی شیعەی عێراق پەیڕەوی لێدەکەن.
لە ساڵی 2014 وەزارەتی دادی عێراق ئەو یاسایەی پێشنیاز کرد، بەنیازی ئەوە بوو پێکهاتە شیعەکان بتوانن بە پێی یاسا تائیفییەکانی خۆیان بابەتی باری کەسی بەڕێوەببەن.
بڕگەکانی مشتومڕاوی و ڕەخنەی بەرفراوان:
لێرەدا چەند هۆکارێک دەخەینەڕوو کە زۆرێک پێی دەڵێن ژنکوژی:
هاوسەرگیری منداڵ:
یاساکە تەمەنی یاسایی هاوسەرگیری کچان بۆ تەمەنی ٩ ساڵ (یان تەنانەت زووتر، بەپێی پێگەیشتنی جەستەیی) دادەبەزێنێت.
ئەمەش توڕەیی نێودەوڵەتی لێکەوتەوە، لەنێویاندا لەلایەن نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوەکانی مافی مرۆڤەوە.
مافی هاوسەرگیری:
یاساکە دەتوانێت مافی ژن بۆ ڕەتکردنەوەی سێکس سنووردار بکات، کە زۆرێک بە یاساییکردنی دەستدرێژی هاوسەرگیری لێکدەدەنەوە.
پیاوان دەسەڵاتێکی بەرفراوانیان پێدەدرێت لە پەیوەندییەکەدا، لە کاتێکدا ئۆتۆنۆمی ژنان کەم دەکرێتەوە.
سەرپەرشتیکردن و جیابوونەوە:
یاساکە زیاتر لە بەرژەوەندی باوکانە لە بڕیارەکانی سەرپەرشتیکردندا، بەتایبەتی دوای ئەوەی منداڵێک دەگاتە تەمەنێکی دیاریکراو.
دەستپێکردنی جیابوونەوە بۆ ژنان قورستر دەکات، لە هەمان کاتدا ڕێگەی ڕاستەوخۆتر دەدات بە پیاوان بۆ ئەوەی ئەو کارە بکەن.
نایەکسانی میرات:
ژنان لە زۆر حاڵەتدا نیوەی میراتی خزم و کەسە نێرەکانیان وەردەگرن، ئەمەش لەگەڵ هەندێک لێکدانەوە ئیسلامییە نەریتییەکان دەگونجێت، بەڵام سەرەڕای ئەوەش لەلایەن داکۆکیکارانی یەکسانی جێندەرییەوە وەک جیاکاری سەیر دەکرێت.
وەڵام و دژایەتی:
چالاکوانانی مافی ژنانی عێراق و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و زۆرێک لە عێراقییە عەلمانیەکان بە توندی دژی ئەو پڕۆژە یاسایە بوون.
یونیسێف و هیومان ڕایتس وۆچ و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی دیکەی چاودێر، بە پاشەکشەیەک بۆ یەکسانی جێندەری و مافەکانی منداڵان ئیدانەیان کرد.
تەنانەت بەشێک لە کەسایەتییە ئایینیەکانی ناو عێراقیش ڕەخنەیان لە کاتی یاساکە و کاریگەرییەکانی گرت.
دۆخی کۆتایی:
تا دوایین نوێکارییەکان، یاسای جەعفەری نەخراوەتە یاسای نیشتمانی، هەرچەندە تا ئێستاش وەک پێشنیارێکی مشتومڕاوی دەمێنێتەوە کە جارجارە لە مشتومڕە سیاسییەکاندا سەرهەڵدەداتەوە. هێمای ململانێی قووڵترە لە عێراق لە نێوان چوارچێوە یاساییە عەلمانییەکان و کۆدە یاساییە تائیفی/ئاینییەکان.
ئەگەر بتەوێت، دەتوانم دۆخی ئێستای یاسای جەعفەری لە عێراق بپشکنم بۆ ئەوەی بزانم ئایا لەم دواییانەدا شتێک گۆڕاوە یان نا.
بەشی ٥
هەروەها ژنکوژی جۆرێکە لە میکرۆبی مێشک کە لەلایەن مەلا و کەسایەتییە ئاینییەکانەوە دەخرێتە ناو مێشکەوە.
لێدوانەکەت لێکچوونێکی مێتافۆریکییە کە ژنکوژی بە "میکرۆبێکی مێشک" دەچوێنێت؛ واتە تۆ وەکو هۆکارێکی نەخۆشخواز دەیبینیت کە مێشکی مرۆڤ تووش دەکات. ئەم جۆرە دەربڕینە بارگەیەکی سۆزداری و ڕەخنەیی بەهێزی هەیە و لە ئەدەبیاتی ڕەخنەیی و بە تایبەت لە بواری کۆمەڵایەتی و سیاسیدا باو و ئاساییە.
ئەو خاڵانەی لەم ڕستەیەدا شاراوەن:
ژنکوژی وەک نەخۆشییەکی فیکری:
واتە بە شتێکی سروشتی نازانیت، بەڵکو بە بەرهەمی پەروەردە، ئیندۆکتریناسیۆن، یان ئیندێکشنی کولتووری دەزانیت.
ڕۆڵی دامودەزگا ئاینییەکان (مەلا و کەسایەتییە ئاینیەکان):
ئێوە ئاماژەتان بەوە کردووە کە ئەم بیرکردنەوانە لە لایەن هەندێک دەزگای ئایینیەوە دەچنە ناو مێشکی مرۆڤەکانەوە. ئەم بۆچوونە لە ڕەخنەگرتن لە بناژۆخوازی ئایینیدا باو بووە، بەتایبەتی کاتێک باس لە ڕۆڵی ئایین دەکرێت لە سەپاندنی سنووردارکردنی ڕەگەزیدا.
دەربڕینی مێتافۆریک – میکرۆبی مێشک:
بەکارهێنانی وشەکانی وەک "میکرۆبی مێشک" جۆرێکە لە زمانی ڕەخنەیی و مێتافۆریک، زۆرجار بۆ وروژاندنی هەستەکان یان هۆشداریدان لە پرسێکی کولتووری/کۆمەڵایەتی بەکاردێت.
ئەگەر بتەوێت ئەم بیرۆکەیە بە شێوەیەکی زانستی یان لۆژیکیتر فراوانتر بکەیت (بۆ نموونە بۆ وتارێک یان گفتوگۆیەکی گشتی)، دەتوانیت ئەم چوارچێوەیە بەکاربهێنیت:
پێناسەی ژنکوژی:
ڕوانگەیەک کە ژنان وەک کەسێکی کەم، بێ بەها، یان لاواز سەیر دەکات، زۆرجار جیاکاری، توندوتیژی، یان دوورخستنەوە لە کایە کۆمەڵایەتییەکان لەگەڵدایە.
ڕەگ و ڕیشەی مێژوویی و کولتووری:
لە زۆرێک لە کۆمەڵگاکاندا، فێرکارییە ئایینییەکان، نەریتە خێڵەکییەکان، یان سیستەمی پیاوسالاری ژنکوژییان بە دامەزراوەیی کردووە.
ڕۆڵی دامەزراوە ئاینییەکان: ١.
دەتوانین لێکۆڵینەوە لەوە بکەین کە چۆن هەندێک لێکدانەوە بۆ دەقە ئایینییەکان بۆ ژنان سنووردار و جیاکاری بوون، نەک بەرزکەرەوە.
چارەسەر و چارەسەری ئەم “میکرۆب”ە: ١.
پەروەردە، هۆشیاری، ڕەخنە لە لێکدانەوە بەسەرچووەکان، بەرەوپێشبردنی یەکسانی جێندەری و بەهێزکردنی ڕۆڵی ژنان لە کۆمەڵگادا.
ئەگەر دەتەوێت، دەتوانم یارمەتیت بدەم بۆ دووبارە نووسینی ڕستەکانت بە شێوەیەک کە بتوانرێت لە بابەتێک، پۆستێکی سۆشیال میدیا، یان وتارێکی فەرمیدا بەکاربهێنرێت.
لە گەل ریزمدا سامۆئیل کرماشانی
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر