ئەردۆغان، بکوژی هەزاران ژن و منداڵی کوردە. و ئەردۆغان خۆی گەورەترین تاوانباری جەنگە.

 

Genocide in northern kurdistan and afrin

#ئەردۆغان_ گاڵتەجاڕییە

#تاوانی_لە_عەفرین_کۆبانێ_داهوک_باکوری_عێراق

https://news.un.org/ku/story/2020/09/1072752

ئەردۆغان، بکوژی هەزاران ژن و منداڵی کوردە. و ئەردۆغان خۆی گەورەترین تاوانباری جەنگە.

دادگای نامرۆڤانە و ڕەگەزپەرستی تورکیا بەبێ لێکۆڵینەوە لە مێژووی شەرمەزارکەری وڵاتەکەی، فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ ناتانیاهۆ دەرکرد.کۆمەڵکوژی گەلی قوبرس هێشتا لە مێشکی گەلی قوبرسدا زیندووە.

دادوەر بۆ کام دادگا کێیە؟ تورکیا لە ساڵی ٢٠١٥دا تاوانێکی ترسناکی دژ بە کورد ئەنجامدا و کوردەکانی لە باکوری کوردستان کۆمەڵکوژ کرد و چەند منداڵێکی کۆمەڵکوژی کرد و لە باشووری کوردستانیش باکوری عێراق زۆرێک لە خەڵکی مەدەنی کورد کوشت. کۆمەڵکوژی خەڵکی عەفرین و دەستدرێژیکردنە سەر هەزاران کچی هەرزەکار لەلایەن سوپای ئەردۆغانەوە. ئێستا کێ بڕیار لەسەر ئەم هەموو تاوانە دەربکات؟ ئایا تورکیا لە مێژووی خۆیدا پشکنیوە کە ملیۆنێک و نیو مەسیحی و نزیکەی ٦٧٠ هەزار کوردی کۆمەڵکوژ کردووە؟ تورکیا دەبێت لێپرسینەوە لە کێ بکات لەسەر ئەو هەموو تاوانە ترسناکە؟

تورکیا بە ئاماژەدان بە 'جینۆساید لە غەززە'، فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ ٣٧ بەرپرسی باڵای ئیسرائیل دەرکرد، لەوانە سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل ناتانیاهۆ، وەزیری بەرگری کاتز و وەزیری ئاسایشی نیشتمانی بن گڤیر؛ ئیسرائیل بە ستۆنتێک لەلایەن ئەردۆغانەوە ئیدانەی کرد

*** .

تورکیا ڕۆژی هەینی ڕایگەیاند کە فەرمانی دەستگیرکردنی بۆ ٣٧ بەرپرسی باڵای ئیسرائیل دەرکردووە، کە بریتین لە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل، ئیسرائیل کاتز، وەزیری بەرگری، لیوا ئیال زەمیر، سەرۆکی ئەرکانی سوپای ئیسرائیل، ئیتامار بن گڤیر، وەزیری ئاسایشی نیشتمانی و دەیڤید سەلاما، فەرماندەی هێزی دەریایی، بە تۆمەتی "جینۆساید لە غەززە".

فەرمانی دەستگیرکردنەکان لەلایەن سەندیکای پارێزەرانی ئەستەنبوڵەوە داوای کراوە، کە ئیدیعای کردووە ئیسرائیل بەردەوامە لە ئەنجامدانی "تاوانی جەنگ، تاوانی دژی مرۆڤایەتی و جینۆساید دژی هاوڵاتیانی مەدەنی، ژنان و منداڵان لە غەززە - سەرەڕای ڕێککەوتنەکانی ئاگربەست".

ئەم هەنگاوە تا ڕادەیەکی زۆر ڕەمزییە، بەو پێیەی بەرپرسانی ئیسرائیل گەشت بۆ تورکیا ناکەن و گەشتە ئاسمانییەکانی نێوان هەردوو وڵات پێشتر سنووردارکراون.

پارێزەر یاسین شاملی، سەرۆکی سەندیکای پارێزەرانی ئەستەنبوڵ لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیدا لە دەرەوەی دادگای ناوخۆیی ڕایگەیاند، “ئیسرائیل تەنها هەڕەشە نییە بۆ سەر فەلەستینییەکان بەڵکو بۆ هەموو مرۆڤایەتی”، قودسی تۆمەتبارکرد بەوەی لە دوو ساڵی ڕابردوودا هێرشی کردووەتە سەر “لوبنان، سوریا، تونس، ئێران، قەتەر، یەمەن، عێراق، ماڵتا و میسر”.

https://www.ecchr.eu/en/case/تاوانەکان-لە-سوریا-ئەو-دڕندەییانەی-عەفرین- پشتگوێخراو/

تاوانەکان لە سوریا: دڕندەییە پشتگوێخراوەکانی عەفرین

عەفرین – سوریا – تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی

لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠١٨دا، سوپای تورکیا و میلیشیا چەکدارەکانی هاوپەیمانان، ناوچەی عەفرینی باکوری سوریایان داگیرکرد. ئۆپەراسیۆنی بەناو سەربازی "لقی زەیتون" زیاتر لە دوو مانگی خایاند، سەرەتا بە بۆردومانی چڕی ئاسمانی دەستیپێکرد و دواتر لەشکرکێشییەکی زەمینی. لەگەڵ دەستبەسەرداگرتنی کۆنتڕۆڵکردنی ناوچەکە لەلایەن هێزەکانی تورکیا و گروپە چەکدارەکانی سوریا کە لەلایەن تورکیاوە پاڵپشتی دەکرێن، دانیشتوانی زۆرینەیان کورد لە ماڵەکانیان دوورخرانەوە و بژێوی ژیانیان لێسەندرایەوە.

ئەوەی لەو کاتەدا دەستی پێکرد تا ئەمڕۆش بەردەوامە. بەشێوەیەکی فەرمی عەفرین لەلایەن ئەنجوومەنە خۆجێیەکانی سوریاوە بەڕێوەدەبرێت، بەڵام لە مانگی ئازاری ساڵی 2018ەوە ناوچەکە لەژێر کۆنترۆڵی تورکیادایە، گروپە چەکدارەکانی سەر بە تورکیا کە لەژێر چەتری سوپای نیشتیمانی سوریا (SNA) کاردەکەن، کە پێشتر لە زۆر شوێن تاوانیان ئەنجامدابوو، دەسەڵاتی ئارەزوومەندانەیان لە عەفرین سەپاند. بە ئاگاداری تورکیە بە شێوەیەکی سیستماتیکی دڕندەیی ئەنجام دەدەن، لەوانە دەستگیرکردنی ئارەزوومەندانە لە خەڵکی سڤیل، توندوتیژی سێکسی، ئەشکەنجەدان، هەروەها تاڵان و کوشتنی سیستماتیکی.

ئەم پێشێلکاریانەی مافی مرۆڤ کە لەلایەن میلیشیاکانی سەر بە تورکیا و ئیسلامیەکانەوە ئەنجام دەدرێن، بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان تاوان پێکدەهێنن و دەتوانرێت لە هەر شوێنێکی جیهان لێکۆڵینەوەیان لەگەڵدا بکرێت. لەگەڵ شەش ڕزگاربووی تاوانەکان، ECCHR، سوورییەکان بۆ ڕاستی و دادپەروەری (STJ) و هاوبەشەکانیان لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠٢٤دا سکاڵای تاوانکارییان لە داواکاری گشتی فیدراڵی ئەڵمانیا تۆمار کرد و داوای لێکۆڵینەوەی گشتگیریان لە تاوانەکانی جەنگ و تاوانەکانی دژ بە مرۆڤایەتی کرد.

کەیس

بەناو ئۆپەراسیۆنی لقی زەیتون لە 18ی 1ی 2018 بە هێرشە ئاسمانییەکانی سوپای تورکیا دەستیپێکرد، کە بە پلەی یەکەم ئامانجە مەدەنییەکانی گرتەوە و ڕێگەی خۆشکرد بۆ ئەوەی میلیشیا چەکدارەکانی بەناو سوپای نیشتمانی سوریا (SNA) پێشڕەوی بکەن بۆ ناو گوندەکانی سوریا لە نزیک سنوور و دواجار بۆ ناو شاری عەفرین. یەکێک لە ئامانجە سەرەکییەکانی تورکیا لەگەڵ هێرشەکەدا، کەمکردنەوەی قەبارەی ناوچەی ئۆتۆنۆمی کوردی بوو لە سنووری باشووری تورکیا لەگەڵ تورکیە، کە لە ماوەی شەڕی ناوخۆی سوریادا دامەزرا. شەڕڤانانی SNA کۆنترۆڵی گوندە دەستبەسەرداگیراوەکانیان ڕاگەیاند و لە ڕێگەی تاڵانکردنی سیستماتیک و هێرشی بێ جیاوازییەوە ئەو دانیشتووانەی کە مابوونەوە دەریانکرد.

دەستبەجێ سەرجەم دامودەزگاکانی ئیدارەی خۆسەری باکور و ڕۆژهەڵاتی سوریا (AANES) لە عەفرین هەڵوەشێنرانەوە و لە شوێنی ئەوان پێکهاتە نوێیەکانی ئیداری سوریا کە لەلایەن تورکیە دامەزران و کۆنترۆڵکرابوون، جێگیرکران. جگە لە هێنانەکایەی دراوی تورکی، خزمەتگوزاری پۆستە و مامەڵەی پارەدان بە تورکیەشەوە گرێدرابوو، لە کاتێکدا کەرتەکانی ئیدارەی ناوخۆیی – لەوانەش تەندروستی، پەروەردە و لایەنەکانی دەسەڵاتی دادوەری – خرانە ژێر کۆنترۆڵی پارێزگای هاتای لە تورکیە.

ئەو دانیشتووانەی کە دەیانویست بگەڕێنەوە سەر ماڵ و گوندەکانیان زۆرجار دەبینن کە لەلایەن چەکدارانەوە داگیرکراون و تاڵانکراون. دەستگیرکردنی ئارەزوومەندانە، ئەشکەنجەدان، توندوتیژی سێکسی و بارودۆخی دەستبەسەرکردنی نامرۆڤانە بوو بە بەشێک لە ژیانی ڕۆژانە بۆ دانیشتوانی مەدەنی کە مابوونەوە. هەروەها ئیدارەی نوێ شوێنی نیشتەجێبوونی دامەزراندووە بۆ نیشتەجێکردنی ئەو سورییەکان بۆ ناو عەفرین کە ڕۆژێک لە ناوچەکانی دیکەی سوریاوە بەرەو تورکیە هەڵاتبوون، تەنانەت لە کاتێکدا دانیشتوانی ناوچەکە بەردەوامن لە ئاوارەبوون. ناوی شەقامی کوردی و پرۆگرامی خوێندنگەکان گۆڕدرا بۆ زمانی عەرەبی یان تورکی و ئاهەنگی نەورۆزی سەری ساڵی کوردی قەدەغە کرا. لە کاتێکدا عەفرین لە ڕووی مێژووییەوە چڕترین بەشی کوردنشینی سوریا بووە، کورد دوای دەرکردنە سیستماتیکییەکان بووەتە کەمینەیەکی هەمیشە بچووکبووەوە.

ئەو سکاڵایەی کە لەلایەن ECCHR و STJ تۆمارکراوە، باس لە پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ دەکات کە لەلایەن گروپە چەکدارەکانەوە لە عەفرین ئەنجامدراون. لەوانە ئاوارەبوونی دانیشتوانی کورد؛ پێشێلکردنی مافی خاوەندارێتی دانیشتوانی ناوچەکە؛ سەرکوتکردنی توندوتیژانەی خەڵکی مەدەنی، بەتایبەتی لە ڕێگەی دەستبەسەرکردن و ئەشکەنجەدان؛ کوشتنی بە ئامانج؛ و لەناوبردنی شوێنەوارە کولتوورییەکان.

سیاق

بەپێی بنەمای دەسەڵاتی دادوەری گشتگیر، ئەڵمانیا دەتوانێت تاوانە نێودەوڵەتییەکان دادگایی بکات، بەبێ گوێدانە ئەوەی کە کێ ئەنجامی داوە، لە کوێ ئەنجام دراوە یان دژی کێ ئاراستە کراوە. ئەڵمانیا ڕۆڵی پێشەنگانەی بینیوە لە چارەسەرکردنی تاوانەکانی ڕژێمی سوریا، بەتایبەتی لە دوای دادگاییکردنی ئەلخەتیب لە دادگای باڵای هەرێمی کۆبلێنز. هەروەها فەرمانگەی داواکاری گشتی فیدراڵی لێکۆڵینەوەی پێکهاتەیی لە تاوانەکانی ئەکتەرە غەیرە دەوڵەتییەکان لە شەڕی سوریا لە ساڵی ٢٠١٤ەوە کردۆتەوە.

تا ئێستا کارەکانی ECCHR سەبارەت بە سوریا لەسەر ئەو تاوانانە بووە کە ڕژێمی ئەسەد ئەنجامی داوە. لەگەڵ دۆسیەی تاوانە نێودەوڵەتییەکان لە عەفرین، ئێستا ECCHR و سورییەکان بۆ ڕاستی و دادپەروەری سکاڵایەک تۆمار دەکەن کە داوا لە داواکاری گشتی فیدراڵی دەکات لێکۆڵینەوە لە تاوانەکانی گروپە چەکدارەکانی سەر بە تورکیا بکات دژی دانیشتوانی کورد لە سوریا. دادپەروەری ئینتقالی بۆ سوریا دەبێت هەموو ئەو ئەکتەرانە بگرێتەوە کە تاوان ئەنجام دەدەن، هەروەها ئەو زیانە تایبەتانە بگرێتەوە کە دژی کەمینە نەتەوەییەکان ئەنجام دەدرێن.

https://www.amnesty.org

سوریا: بەڵگەی نەفرەتی لە تاوانەکانی جەنگ و پێشێلکارییەکانی دیکە لەلایەن هێزەکانی تورکیا و هاوپەیمانەکانیانەوە

ئەمڕۆ ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی ڕایگەیاند، هێزە سەربازییەکانی تورکیا و هاوپەیمانییەکی گروپە چەکدارەکانی سوریا کە لەلایەن تورکیاوە پاڵپشتی دەکرێن، بێبایەخییەکی شەرمەزارانەیان بە ژیانی مەدەنیان نیشانداوە، پێشێلکاریی گەورە و تاوانی جەنگیان ئەنجامداوە، لەوانە کوشتنی پوختە و هێرشی نایاسایی کە بووەتە هۆی کوژران و برینداربوونی هاوڵاتیانی مەدەنی.

ڕێکخراوەکە لە نێوان ١٢ بۆ ١٦ی ئۆکتۆبەردا ئیفادەی شایەتحاڵی لە ١٧ کەس کۆکردەوە کە بریتی بوون لە کارمەندانی پزیشکی و فریاگوزاری، خەڵکی مەدەنی ئاوارە، ڕۆژنامەنووس، کرێکارانی مرۆیی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی، هەروەها شیکردنەوە و پشتڕاستکردنەوەی گرتە ڤیدیۆییەکان و پێداچوونەوە بە ڕاپۆرتە پزیشکییەکان و بەڵگەنامەکانی دیکە.

ئەو زانیارییانەی کۆکراونەتەوە بەڵگەی نەفرەتیانە لەسەر هێرشی بێ جیاوازی لە ناوچەکانی نیشتەجێبوون، لەوانە هێرشکردنە سەر ماڵێک، نانەواخانەیەک و قوتابخانەیەک، کە لەلایەن تورکیا و گروپە چەکدارەکانی هاوپەیمانی سوریاوە ئەنجامدراوە. هەروەها وردەکاری ترسناکەکانی کوشتنی پوختەی ژنە سیاسەتمەدارێکی دیاری سووری-کورد بە ناوی هێڤرین خەلەف لە لایەن ئەندامانی ئەحرار ئەلشەرقییە، بەشێک لە سوپای نیشتمانیی سوریا، کە هاوپەیمانی گروپە چەکدارەکانی سوریایە کە لەلایەن تورکیاوە تەیارکراون و پاڵپشتی دەکرێن، ئاشکرا دەکات.

ئاماژەی بەوەشکردووە، هێرشی سەربازی تورکیا بۆ سەر باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا وێرانکاری بەسەر ژیانی هاوڵاتیانی مەدەنی سوریادا هێناوە کە جارێکی دیکە ناچاربوون ماڵەکانیان بەجێبهێڵن و لە ترسی بەردەوامی بۆردومانی بێ جیاوازی و ڕفاندن و کوشتنی پوختدا دەژین لە ناوچە نیشتەجێبووەکان کە هاووڵاتیانی مەدەنی کوژراون و بریندار بوون”، کومی نایدۆ، سکرتێری گشتی ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی وتی.

هێزە سەربازییەکانی تورکیا و هاوپەیمانەکانیان بێبایەخییەکی تەواو بێبەزەییانەیان بە ژیانی خەڵکی مەدەنی نیشانداوە و هێرشی کوشندە و نایاسایییان لە ناوچە نیشتەجێبووەکان دەستپێکردووە کە بووەتە هۆی کوژران و برینداربوونی هاوڵاتیانی مەدەنی

کومی نایدوو، ئەمینداری گشتی ڕێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی

"تورکیا بەرپرسیارە لە کردەوەی ئەو گروپە چەکدارانەی سوریا کە پاڵپشتییان دەکات و چەکداریان دەکەن و ئاراستەیان دەکەن. تا ئێستا تورکیا دەسەڵاتی ئازادی بەو گروپە چەکدارانە داوە بۆ ئەنجامدانی پێشێلکاریی جددی لە عەفرین و شوێنەکانی تر، دووبارە داوا لە تورکیا دەکەین کۆتایی بە پێشێلکارییەکان بهێنێت و تاوانباران لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکات و ئەو هاووڵاتییە مەدەنیانەی لە ژێر دەسەڵاتی خۆیاندا دەژین بپارێزن. تورکیا ناتوانێت خۆی لە بەرپرسیارێتی بدزێتەوە بە دەرکردنی تاوانەکانی جەنگ بۆ گروپە چەکدارەکان".

دەسەڵاتی تەندروستی ئیدارەی تورکیا لە باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریا لە 17ی تشرینی یەکەم ڕایگەیاند، لە سەرەتای دەستپێکردنی هێرشەکەوە لانیکەم 218 هاوڵاتی مەدەنی لە سوریا کوژراون کە 18 منداڵیان هەیە.

بەپێی ئاماری دەسەڵاتدارانی تورکیا، تا ١٥ی ئۆکتۆبەر لە تورکیا ١٨ هاوڵاتی گیانیان لەدەستداوە و ١٥٠ کەسیش برینداربوون، ئەمەش لە ئەنجامی ئەو هێرشە هاوەنانەی کە دەگەڕێننەوە بۆ هێزە کوردییەکان لە سوریا. ئەگەر هێزە کوردییەکان چەکی تەقەمەنی ناڕوون ئاراستەی ناوچە مەدەنییەکان بکەن لە تورکیا ئەمە پێشێلکردنی یاسای مرۆیی نێودەوڵەتییە. پێویستە دەستبەجێ ئەو جۆرە هێرشە نایاساییانە بوەستێنن.