کردهای ایزدی در ارمنستان

کردهای ایزدی در ارمنستان

از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ارمنستان سیمای متفاوتی به خود گرفته است. برای مثال کردهای ازدی(Ezdi) در سراسر شهرها و روستاهای این کشور پراکنده شده و با مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مختلفی روبرو بوده اند و هم اکنون نیز بحران هویت فزاینده ای را از سر می گذرانند که 20سال پیش، زمانی که این کشور برای اولین بار از سلطه ی اتحادجماهیرشوروی رهایی یافت، آغاز شد.این مساله موضوع مطالعات آکادمیک و انسان شناسانه ی عمده ای در اروپا بوده است، اما کردها خود با این مساله چندان درگیر نشده اند.

آخرین موج مهاجرت ازدی ها به ارمنستان در دهه ی 1930 روی داد و اولین موج مهاجرت نیز در زمان قتل عام ارمنی ها توسط امپراطوری عثمانی رخ داده بود. لذا ارمنستان به پناهگاه مهمی برای کردهای ایزدی تحت سلطه ی عثمانی بدل شده بود.

ازدی ها در دوران معاصر، مشارکت چشمگیری در فرهنگ کرد، خصوصا در حوزه ی موسیقی و ادبیات داشته اند. فی المثل در کشور ارمنستان بود که اولین فیلم کردی به نام زارِ ،

در سال 1928 تولید شد و اولین رمان کوردی با نام چوپان کورد، 76 سال پیش توسط عربِ شَمو ، نگاشته شد .

روزنامه ی «رِیا تازه» ( به معنای راه نو)، که طولانی-ترین دوره انتشار را در میان روزنامه های کردی داشته است، سال 1932 در ارمنستان چاپ شد. اولین پخش رادیوی کردی نیز در اوایل دهه ی 1940 در ارمنستان آغاز به کار کرد که البته بعدها پخش این رادیو برای مدتی متوقف گردید، اما در سال 1955 دوباره از سرگرفته شد. همچنین نخستین باری که حروف رومی در نوشتار کردی بکارگرفته شد، و نیز گشایش اولین مدرسه ی کردی در ارمنستان بود.

کردشناسی ، نخستین بار در سال 1962 در دانشگاه ایروان ، تبدیل به حوزه ای تحقیقاتی شد، حوزه ای که توسط یک ارمنی کردشناس به نام اُریِلی توسعه یافت. نیز اولین پروژه ی عمده درباره ی موسیقی کردی، توسط کومیتاس وارادایت ، موسیقی شناس و کشیش ارمنی در ارمنستان انجام شد. لذا همانطور که می بینیم ارمنستان کشوری است که بسیاری از نخستین های کرد در این کشور روی داده است.

بحران هویت:

کردهای ازدی ارمنستان با بحران هویتی جدی در ارتباط با قومیت، دین و زبان و از همه مهمتر مساله کرد بودن خویش دست و پنجه نرم کرده اند. این مشکل بویژه زمانی تشدید شد که برخی از کردهای اِزدی اعلام کردند که دارای قومیتی متفاوت از قومیت کردها هستند. ازدی ها از نظر دینی، از غالب کردها متفاوت بوده و پیرو دین اِزدی هستند، و اکنون به لحاظ قومیتی نیز از آنها جدا شده اند. لذا، این سوال به پرسشی عاجل تبدیل گردید که آیا کردهای قفقاز کرد هستند یا دارای ملیتی متفاوتند؟ اگر کرد هستند، چگونه است که شماری از آن ها در سال های اخیر به لحاظ تاریخی، دینی و نژادی از کردها جدا شده اند؟ و اگر در اساس خود را کرد قلمداد نمی کنند، پس چگونه است که چنین نقش مهمی را در حفظ و ارتقای فرهنگ کرد بازی کرده اند؟

پرسش دیگری که به همان اندازه مهم است، این پرسش است که چرا برخی از ارمنیها که به دوستی و نزدیکی شان با کردها شهره اند، مخالف ایده ی کرد نبودن ازدی ها[ی ارمنستان] هستند؟

در سرشماری هایی که در دوران اتحاد جماهیر شوروی انجام می-شد، از اِزدی ها چه در ارمنستان و چه در گرجستان، تحت عنوان کورد نام برده می شدند، درحالیکه در سرشماری که جمهوری تازه تاسیس ارمنستان در سال 2001 انجام داد، تنها 1000نفر از 41هزار نفر اِزدی، خودشان را کرد معرفی -کردند.

جمعیت اِزدی ها در ارمنستان حدود 41000 نفر براورد می شود که بیشتر آنها هنوز دارای زندگی روستایی بوده و وابسته به کشاورزی می باشند. جمعیت ازدی ها در ارمنستان روزبه روز کاهش می یابد چراکه بسیاری از جوانان در جستجوی فرصت های شغلی بهتر دست به مهاجرت می زنند. عموما اولین مقصد این مهاجران در جستجوی کار، روسیه و در مراتب بعدی، کشورهای عضور اتحادیه ی اروپا می باشد.

سازمان اصلی اِزدی ها در ارمنستان مدعی است که اِزدی ها به لحاظ قومیتی کرد نیستند، همچنین آنها زبان خود را کردی نمی دانند. سازمان اِزدی خانه ، که توسط فردی به نام عزیز آماره ، معروف به عزیز تاموریان، رهبری می شود روزنامه ای منتشر می سازد که در آن استفاده از واژگان «کرد» یا «کردستان» را ممنوع کرده است. در قسمت بالایی روزنامه این نوشته نقش بسته است: « ملیت ما اِزدی، دینمان شرف-الدین و زبانمان اِزدکی است». آماره معتقد است که اِزدی-ها در اصل از هندوستان آمده اند. قبایلی که پیش از تولید حضرت عیسی به عراق مهاجرت کرده و سپس در زمان عثمانی به ترکیه ی امروزی نقل مکان کرده و در نهایت به ارمنستان مهاجرت نموده اند. آماره در گفتگویی با من در ایروان اظهار داشت: « هیچ پیوندی میان کردها و اِزدی ها وجود ندارد. ما به زبان اِزدی سخن می گوییم، آنها به زبان کورمانجی . کردها نژادا متعلق به خاورمیانه اند درحالیکه که ریشه های ما به هند برمی گردد. وقتی با کردها حرف می-زنیم، نه ما و نه آنها زبان یکدیگر را نمی فهمیم».

اما من محق بودم که در استلال آماره تشکیک کنم، چراکه حداقل من و وی داشتیم به لهجه ی کورمانجی زبان کردی با هم گفتگو می کردیم. با این حال، نگرش سازمان اِزدی خانه ، از دهه ی 1990 در میان اِزدی های ارمنستان ترویج شده است.

درعین حال، بسیاری از آکادمیسن ها و شرقشناسان غربی، با عقاید آماره مخالف بوده و عقاید وی را اسطوره هایی می-دانند که منطق زبانشناختی و انسان شناختی را به مبارزه طلبیده است. و این مساله به گمان هایی در رابطه با مقاصد آماره و شائبه های سیاسی مرتبط با آن دامن می زند

فیلیپ کرین بروک ، که یکی از متخصصان برجسته ی اروپایی در زمینه ی اِزدی ها است، چنین بیان می دارد که « اِزدی ها کورد هستند و یکی از تیره های اصلی کورد».

نِلیدا فوکارو ، تاریخ دان ایتالیایی که در بریتانیا به کار تدریس مشغول است، می گوید که ازدی ها به هیچ گروه قومی دیگر، غیر از کردها تعلق ندارند: « اِزدی ها کرد هستند، کردی سخن می گویند و گویششان کورمانجی است».

واقعیت این است که پارلمان ارمنستان از سازمان اِزدی خانه حمایت می کند. نیز بسیاری از سیاستمداران ارمنی، از گروه آماره و نه گروه هایی که اِزدی ها را کرد می دانند، حمایت می نمایند. که این مساله خود به بحران هویت اِزدی ها دامن زده است. حمایت سیاست مداران از سازمان آماره، اغلب دلایل تاریخی دارد، که در این میان قتل عام ارمنی ها توسط دولت عثمانی در اوایل قرن 20 نقش مهمی دارد. بسیاری از کردهای ارمنستان می گویند که به لحاظ تاریخی قسمت هایی از کردستان، که در حال حاضر در ترکیه قراردارد، پیش از آن که به طور کامل، دارای جمعیت ارمنی بوده است.

در سال 2002، پارلمان ارمنستان قانونی تصویب نمود که مطابق آن ازدی ها بعنوان غیرکرد شناخته می شوند؛ این درحالیست که در حقیقت ارمنی های راست گرا، نه تنها کردها، بلکه تمامی اقلیت های حاضر در ارمنستان را با دیده ی تحقیر می نگرند.

عامل عمده ی دیگر که در تشدید این بحران هویت نقش داشته است، کمبود ارتباط میان کردها در بخش های مختلف با ازدی-های ارمنستان بوده است. روزنامه ی ریاتازه، که مهمترین نشریه ی کردی در ارمنستان است، هیچ حمایتی از طرف کردهای مناطق دیگر کردستان دریافت نمی دارد، درحالیکه روزنامه ی اِزدی خانه، از طرف دولت ارمنستان مورد حمایت قرار می گیرد و به صورت هفته نامه منتشر می شود. همچنین نیمی از زمان پخش یک ساعته رادیوی کردی ایروان به کسانی اختصاص داده می شود که به ترویج ایده ی کرد نبودن اِزدی ها مشغولند.

مشکل عمده ی دیگر، ضعف هویت کردی درمیان اِزدی های ساکن شهرها، خصوصا ساکن پایتخت و دیگر شهرهای بزرگ است، که اهمیتی به این مساله نمی دهند که کرد باشند یا اِزدی. همچنین بسیاری از کردهایی که بصورت اقلیت در روستاهای تحت سلطه ی ارمنی های محفظه کار زندگی می کنند، از آشکار نمودن هویت کردی خویش حذر دارند، تا همسایگان ارمنی خویش را تحریک نکنند.

نرخ بالای بیکاری و کمبود فرصت های شغلی، دیگر عامل مهم تشدید مساله بحران هویت اِزدی ها در ارمنستان است؛ البته مساله ی اشتغال اگرچه برای اکثر مردم ارمنستان مشکل عمده ای محسوب می شود، اما این مساله مشکلاتی بسیار حادتری را برای اقلیت هایی نظیر ازدی ها به وچود آورده است.

مساله ی بیکاری به عامل مهمی در مهاجرت قشر جوان از روستاها به نواحی شهری بدل شده است. برای مثال در روستای هاکو ، در بخش غربی ارمنستان، درحال حاضر تنها 16 خانواده باقی مانده اند، درحالیکه تا اوایل1990، بیش از 100 خانواده در آنجا می زیستند. مشکلات اقتصادی حتی سبب شده است که برخی از اِزدی ها به دین مسیحیت بگروند تا غذا و دیگر انواع مساعدت ها را دریافت کنند. در روستای آماره، در شمال ایروان، حدود 35% از جمعیت آن به مسیحیت انجیلی گرویده اند. که این بیشتر به دلیل کمک هایی است که به خاطر تغییر دین از طرف گروه های مسیونری غربی دریافت می دارند.

هرچند سازمان هایی چند وجود دارند که در راستای حفظ و ارتقای حقوق و فرهنگ کرد در ارمنستان تلاش می کنند، اما این سازمان ها اکثرا سازمان های سیاسی هستند و یا اینکه خود نیز با مشکلات سخت اقتصادی درگیرند و در آستانه ی تعطیلی قرار دارند.

در نهایت باید تاکید کرد که تغییرات هویتی در میان اِزدی ها در طول دوران تحولات عمیق و مشکلات جدی اقتصادی و سیاسی ظهور کرده است و این مساله نیاز به بررسی آکادمیک همه جانبه تری دارد.