بابەتیکی بە پێز و پڕ لە زانیاری بە قەڵەمی رۆژنامه نوس "محەمەد رەئوف" لە سەر پرسی ریفراندۆم و سەربەخۆیی کوردستان

بابەتیکی بە پێز و پڕ لە زانیاری بە قەڵەمی رۆژنامه نوس "محەمەد رەئوف" لە سەر پرسی ریفراندۆم و سەربەخۆیی

 کوردستان کە هەر تاوناتاو لەلایەن دەسەڵاتدارانی هەرێمی کوردستان بۆ موزایدی سیاسی و لە بیربردنەوەی ئێش و ئازارەکانی جەماوەری ستمدیدی کوردستان به تایبەت لە بواری گەندەڵی و نەبوونی بوجە و مووچە و بەستەنی زاری خەڵک دێتە بەر باس و سیاسەت پێوە کردن. ئایا ریفراندۆم و سەربەخۆیی به پەراوێز خستنی خەڵک و لە سەر دەستی دوژمنانی قسەم خواردووی خەڵکی کوردستان و فاشیستەکانی زاڵ به سەر تورکیە ، ئێران و عەرەبستانی سعودیە دەکرێت ؟!
پێشنیاری خۆێندەنەوەی ئەم بابەتە بە هاوریان و بینەرانی لاپەرەی فیسبووکەکەم دەکەم .

حەسەن . ر

دەوڵەتەکەی بارزانیی؛ لە بانگەشەی بەهاری سەربەخۆیییەوە بۆ ریفراندۆم

لە نوسینی : محەمەد رەئوف

ئەگەرچی پرسی دەوڵەتی کوردیی لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە باسی دەکرێت و دەوروژێنرێت و خەونی تاک-بە-تاکی کۆمەڵی کوردیی بوە، بەڵام بە هۆی موزایەدەی زۆری حیزب و کارەکتەرە سیاسییەکان و ناعەدالەتیی زۆرەوە، ئەو پرسە لای بەشێک لە تاکەکانی کۆمەڵگە کاڵ بۆتەوە. کاتێک باسیشدەکرێت، وەک پرسێکی جدیی مامەڵەی لەگەڵ ناکرێت. ئەم پرسە لەگەڵ هاتنی وەرزی بەهار و سەیران و گەشتی وڵاتییاندا سەردەردەهێنێت و دواتر دەپوکێتەوە.

بەهاری سەربەخۆیییەکەی بارزانی

رەنگە هیچ سەرکردە و کارکتەرێکی سیاسی لە هەرێمی کوردستاندا هێندەی مەسعود بارزانیی پرسی سەربەخۆیی نەوروژاندبێت و خۆشی بە پێچەوانەی سەربەخۆیی هەنگاوی نەنابێت. پرسی دەوڵەتی سەربەخۆ پێویستە بە چەندین هەنگاو و زەمینەسازیی جدیی هەیە لە ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتییدا، بەڵام رۆژ لەدوای رۆژ بۆشایی نێوان لایەنەکانی هەرێم زیاتر دەبێت و لێکترازانی ناوخۆیی زۆرتر دەبێت. ئەو کاتانەی بارودۆخی ناوخۆی هەرێم ئاساییە و پەیوەندیی نێوان هێزەکان گەرمە کەس باسی دەوڵەتی سەربەخۆیی ناکات، بەڵام کاتێک ناوخۆی کوردستان نائارام و ناسەقامگیر دەبێت، باسی دەوڵەتی سەربەخۆی کوردستان و ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی گەرم دەبێت.

لەسەر ئاستی ناوخۆیی نەک هەر هیچ زەمینەسازییەک بۆ سەربەخۆیی نەکراوە بەڵکو هەنگاوەکان بۆ دورکەوتنەوە لە دەوڵەتی سەربەخۆ زیاترە، بەو پێیەی لەلایەک بەشێکی زۆری خاکی کوردستانی باشور کە بە ناوچەی جێناکۆک ناودەبرێت لەڕوی یاساییەوە لەژێر کۆنترۆڵی حکومەتی هەرێم نییە، کە 51.4%ی کۆی خاکی باشوری کوردستان ناوچەی کوردستانی دەرەوەی هەرێمە، خاکی باشوری کوردستان 86269 کم2 و سنوری ئیداری حکومەتی هەرێمی کوردستان 41939 کم2 48.6%و خاکی ناوچەی جێناکۆک 44330 کم2 واتا 51.4%ی کۆی خاکی باشوری کوردستان پێکدێنێت، بەمەش بەبێ گەڕاندنەوەی یاسایی سنوری ئەو ناوچانە دەوڵەتی سەربەخۆ زیان بە خاکی کوردستان دەگەیەنێت. ئەگەر ئێستا دەوڵەت رابگەیەنرێت و ئەو ناوچانەی لەسەر نەبێت، گەڕاندنەوەی ئەو ناوچانە ئەستەم دەبێت.

ئەمە سەرەرای ئەوەی هەرێمی کوردستان لە دۆخێک دایە کە تەواوی دەزگا شەرعییەکانی پەکیانکەوتوە و توانای بڕیاردانیان نییە. بەپێی یاسای ژمارە 1ی ساڵی 2005ی سەرۆکایەتیی هەرێم، سەرۆکی هەرێم، سەرۆکی یەکەمی دەستەڵاتی جێبەجێکردن و نوێنەرایەتی هەرێم دەکات لەناوە و دەرەوە، بەڵام ئێستا ئەو دامەزراوەیە کێشەی یاسایی هەیە و لە 19ی ئابی 2015ەوە سەرۆکێکی یاسایی نەماوە، پارلەمانی کوردستان بەپێی بڕیاری ژمارە 1ی ساڵی 2005 مەرجەعی پرسە چارەنوسییەکانی گەلی کوردە لە هەرێمی کوردستان لە ئێستادا پەکخراوە، واتا دو دامەزراوەی سەرەکیی هەرێم کە پەیوەستن بە یەکلاییکردنەوەی پرسە چارەنوسسازەکان پەکیانکەوتوە و توانای بڕیاری یاسایییان نییە.

بۆیە:

لەڕوی سیاسییەوە؛ دۆخی ناوخۆی هەرێم پەرتەوازەیی زۆری پێوە دیارە و ئاشتەوایی نیشتیمانیی نێوان لایەنەکان نییە.

لەڕوی ئابورییەوە؛ هەرێم ژێرخانێکی ئابوریی پتەوی نییە و تاکەکانی هەرێم هەست بە عەدالەتی کۆمەڵایەتیی و ئابوریی ناکەن

لەڕوی جوگرافییەوە؛ سنوری باشوری کوردستان دیاری نەکراوە و ناوچە کوردستانییەکان نەگەڕاونەتەوە سەر هەرێم.

لەڕوی سەربازییەوە ؛ هەرێم خاوەنی هێزێکی نیزامیی پێشەیی و بێلایەن نییە.

لەڕوی دیپلۆماسییەوە؛ هەرێم پەیوەندییەکی حیزبیی لەگەڵ دەرەوە هەیە و خاوەنی لۆبییەکی بەهێز نییە بۆ پەیداکردنی پشتگیریی نێودەوڵەتیی

لەسەر ئاستی نێودەوڵەتییدا بەرپرسانی هەرێمی کوردستان نەیانتوانیوە خاوەنی گوتارێکی یەکگرتوی بەهێز بن و لە ماوەی 25 ساڵی رابردودا سودیان لە پرسەکان وەرنەگرتوە و نەیانتوانیوە پاڵپشتییەکی بەهێز بەدەستبهێنن بۆ دۆزە رەواکەی، تەنانەت وەک زۆرێک لەو وڵاتانەی کە لە ئاستی نێودەوڵەتیشدا دانیان پێدا نەنراوە، بەڵام بە شێوەیەکی دیفاکتۆ مومارەسەی دەوڵەتداریی خۆیان دەکەن.

ئەمە سەرەڕای ئەوەی سەروەریی خاکی هەرێم بەبەردەوامی لەلایەن وڵاتانی هەرێمایەتییەوە پێشێلدەکرێت و بەرپرسانی هەرێم لەبری رێگریکردن خۆیان فەرمویان لێدەکەن و سەروەریی خاکەکەیان پێشێلدەکەن.

بۆیە لەسەر ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیی، هەرێم هیچ ئامادەکارییەکی بۆ سەربەخۆیی نییە جگە لە قسەکردن و بانگەشە و موزایەدە، چونکە کورد هەلی سەربەخۆیی لەدەستدا کە لەدوای روخانی رژێمی بەعس لە 2003 بۆی هاتەپێش و ئامادە نەبون رایبگەیەنن ئەویش بە هۆی بەدەستهێنانی دەستکەوتی مادی و پۆستەوە، هەروەک بریمەر لە کتێبەکەیدا ساڵەکەم لە عێڕاق دەڵێ: لە یەکەم دانیشتنم لەگەل سەرکردە عێڕاقییەکان بە ترس و دڵەڕاوکێوە لەسەر کورسییەکەم دانیشتم، پێشبینیم دەکرد روبەڕوی سەرزەنشت و پرسیاری جدیی ببمەوە بەوەی بۆچی دۆخی عێڕاق بە ئێستا گەیشت، بەڵام یەکەم پرسیاریان ئەوەبوە کە موچە و دەستکەوتی ئێمە چییە، بۆیە تێگەیشتم کە ئەوانە نوینەری گەلەکەیان نین و شیاوی نوێنەرایەتیی ئەوان نین بێگومان لەناو ئەو سەرکردانەی بریمەر باسیان دەکات سەرکردەکانی کوردیش تێدا بوە کە لە شوێنێکی دیکەدا بریمەر باسیدەکات “بڕیار بو بەیانی لەگەڵ بەرپرسانی کورد کۆببمەوە شەو قەلەق بوم بەوەی رەنگە سبەی داوای دەوڵەتەی سەربەخۆ یاخود گەڕانەوەی کەرکوک بکەن” بەڵام کە سبەی لەگەڵیان دادەنیشێت، سەرکردە کوردەکان باسی ئەوە دەکەن چەند پارەیان دەداتێ، هەر بۆیە لەکاتی تەواوبونی کارەکەیدا لە عێڕاق بە دو هێلی کۆپتەر بڕی یەک ملیار و 600 ملیۆن دۆلاری هێنا بۆ کوردستان و 900 ملیۆنی بۆ سەری رەش و 700 ملیۆن دۆلاریشی بۆ قەڵاچوالان و ئەوانیش رەوانەی بانکەکانی ئەوروپایان کرد.

لە ئاستی نێودەوڵەتیش هەرکات سەرکردەکانی کورد بۆ نەخۆشی یاخود بۆ رێککردنەوەی ژمارەی بانکەکانیان سەردانی دەرەوە دەکەن، لایەنگرانیان بانگەشەی ئەوە دەکەن کە پاڵپشتیی بۆ دەوڵەتی کوردیی پەیدادەکەن، کە لە هیچ ناوەندێکی نێودەوڵەتییدا سەرکردەکانی کورد باسی دەوڵەتی سەربەخۆیان نەکردوە جگە لە باسی پارە و نەوت و دەستکەوتی شەخسیی.

رەنگە هەر ئەم هەنگاوانە بوبێت وای لە جەلال تاڵەبانیی کردبێت کە بڵێت: “دەوڵەتی سەربەخۆی کوردیی خەونی شاعیرانەیە.”

دەوڵەتی سەربەخۆو ریفراندۆمەکەی بارزانی

لە ئاستی نێودەوڵەتییدا هەمو نەتەوە و گەلێک مافی دیاریکردنی سەربەخۆیی و چارەنوسی خۆی هەیە، هەروەک لە بڕیاری ژمارە 1514ی نەتەوە یەکگرتوەکان کە لە 14ی 12 1960 دەرچوە دەڵێت: “هەمو گەلێک مافی دیاریکردنی چارەنوسی خۆی هەیە.”

لە پەیماننامەی نێودەوڵەتیی تایبەت بە مافە مەدەنیی و سیاسییەکانیشدا کە لە 16؛12؛1966 دەرچوە، لە مادەی 1 برگەی 1 دا هاتوە: “هەمو گەلێک مافی دیاریکردنی چارەنوسی خۆی هەیە.” لە پەیماننامەی نێودەوڵەتیی تایبەت بە مافە ئابوریی و کۆمەڵایەتیی و کلتورییەکانیشدا کە لە 16؛12؛1966 دەرچوە لە مادەی 1 برگەی یەکدا هاتوە: “هەمو گەلێک مافی دیاریکردنی چارەنوسی خۆی هەیە.” ئەمە لە کاتێکدایە عێڕاق تەواوی ئەم پەیماننامانەی واژوکردوە بەبێ هیچ تەحەفوزیک واتا پەیوەستە پێوەی. هاوکات لە دیباجەی دەستوری عێڕاقیشدا هاتوە: “پێکهاتە و لایەنەکان بە ئارەزومەندانە چارەنوسی خۆیان بە عێڕاقەوە گرێداوە”. بەو پێیەش لەڕوی یاسایییەوە لە ئاستی عێڕاق و نێودەوڵەتییدا کورد دەتوانێت دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی لەڕێی ریفراندۆمەوە دابمەزرێنێت چونکە رەگەزەکانی دەوڵەتی تێدایە کە ئەوانیش گەل، خاک، حکومەت یان دەستەڵاتی سیاسیی، سەروەری ناوخۆیی و دەرەکیی .

زۆرن ئەزمونەکانی جیهان بۆ گەیشتن بە سەربەخۆیی، لە ئەزمونی 107‌پرۆسەی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم کە بۆ چەندین مەبەست ئەنجامدراون هەندێکیان بە مەبەست گەیشتون و هەندێکیشیان رەتکراونەتەوە. یەکەم ڕیفراندۆم لە ساڵی 1846 ئەنجامدراوە، تێیدا لیبریا سەربەخۆیی خۆی لە ژێر کۆڵۆنیاڵی ئەمریکیی بەدەستهێنا. دواترینشیان لە ساڵی 2014 دا سانت یستاتیوس لە شانشینی هوڵەندا خودموختاریی بەدەستهێنا. بە جۆرێک لە کۆی 107 پڕۆسەی ڕیفراندوم، 53 پڕۆسەیان دەنگی زۆرینەی بەڵێی بەدەستهێناوە، 51 پرۆسەشیان نەخێر بوە، سێ پرۆسەشیان داواکراوە ڕەوشەکە وەک خۆی بمێنێتەوە. لەو ژمارەیەش کە 53 بەڵێی بەدەستهێناوە تەنها 33 پڕۆسەیان بە خواستی خۆی گەیشتوە، جگە لەوەی نۆ پرۆسەیان دواتر وەکو ئەمری واقع مامەڵەی لەگەڵ کراوە. 62 لایەنیش بە سەربەخۆیی ‌و خواستی خۆیان نەگەیشتون. سەرباری ئەوەش لەو‌ 107 ڕیفراندۆمە 90یان لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی دانیان پێدانراوە، تەنها وەک ئەنجامدانی پرۆسەی ڕیفراندۆمەکە نەک بۆ سەربەخۆیی ،

لەو ریفراندۆمانەی کە سەرکەوتنیان بەدەستهێناوە مۆنتینیگرۆ لە 21؛5؛2006 راپرسی کرا لە 3؛6؛2016 دەوڵەتی سەربەخۆ راگەیەنرا کە 55.6% دەنگیان بە بەڵێ داو دوای14 رۆژ لە راپرسییەکە سەربەخۆییان راگەیاند،

ئەریتریا لە 23-25؛4؛1993 راپرسی کرا 24؛5؛21993 سەربەخۆیی راگەیاند دوای یەک مانگ 99.81% دەنگی بەبەڵێ دا ـ باشوری سودان لە 9؛1؛2011 ریفراندۆمی کرد 9؛7؛2011 سەربەخۆیی راگەیاند دوای شەش مانگ 99.83% لە 14؛7؛2011 نەتەوە یەکگرتوەکان دانی پێدانا نا واتا دوای شەش مانگ، بەڵام زۆرێک لە ریفراندۆمەکان دوای سەرکەوتنیشی دانیان پێدا نەنرا لەوانە سیسکی لە باشوری ئەفریقا 1980 ریفراندۆمی ئەنجامدا سەرکەوتو بو تیایدا و بە بەڵی دەنگی بۆ درا بەڵام لە ئاستی نێودەوڵەتیی دانی پێدا نەنرا. تەتەرستان لە روسیا لە 1992 ریفراندۆمی کرد و بە بەڵێ دەنگی پێدا بەڵام دانی پێدا نەنرا

بۆیە بۆ هەرێمی کوردستانیش تەنها ریفراندۆم گرنگ نییە بەڵکو داننان بە ریفراندۆمەکەدا گرنگە، هەرچەندە هەرێم هیچ ئامادەکارییەکی ناوخۆیی و نێودەوڵەتیی نییە بۆ ریفراندۆم و هەنگاونان بۆ سەربەخۆیی.