کرمانشاه بزرگترین استان کردستان ایران و 2مین استان کردستان بزرگ )) کرمانشاه نهمین شهر پرجمعیت

 کرمانشاه بزرگترین استان کردستان ایران و 2مین استان کردستان بزرگ ))

 کرمانشاه نهمین شهر پرجمعیت و یکی از کلان‌شهرهای ایران و کردستان است مرکز استان کرمانشاه می‌باشد بانگاهی به جمعیت و مساحت این استان برای مان روشن خواهد شد که کرمانشاه بعد ازدیاربکر بزرگترین استان کردستان بزرگ است واز نظر تاریخی مقام اول در کردستان را دارد مساحت ۹۳٬۳۸۹٬۹۵۶ متر مربع است شهر کرمانشاه بزرگترین شهر کردنشین و مهمترین شهر در منطقهٔ شمال تا جنوب غربی غرب ایران است.کرمانشاه از شهرهای تاریخی و فرهنگی کردستان و ایران به شمار می‌رود و پیدایش آن به سده چهارم میلادی باز می‌گردد[۶] و از آن دوران تا حمله اعراب به ایران به عنوان دومین پایتخت ساسانیان مورد توجه حکومت بود اوج شکوفایی کرمانشاه پس از اسلام، در سده یازدهم میلادی یعنی دوران سلجوقیان بودبا گذشت یازده سده از حملهٔ اعراب به ایران، این شهر در دوران قاجار دوباره شکل شهرنشینی خود را باز یافت و به‌دلیل قرارگرفتن در چهارراه دو محور شمال به جنوب و خاور به باختر و نیز همسایگی با کشور عراق و واقع‌شدن بر سر راه شهرهای زیارتی کربلا و بغداد از اهمیت بسیاری برخوردار است این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت و در جنگ جهانی یکم و دوم به تصرف نیروهای بیگانه در آمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. همچنین این شهر در جنگ ایران و عراق، خسارت‌های زیادی دید

شهر کرمانشاه از شمال به کوه فرخشاد، از شمال باختری به کوه طاق‌بستان و از جنوب به سفید کوه ختم می‌شود و یکی از شاهراه‌های ارتباطی خاور و باختر و کهن‌ترین راه گذر از ایران به میان‌رودان است

شهر کرمانشاه دارای آب و هوای معتدل کوهستانی است در سده چهارم میلادی شهر کرمانشاه که در آن دوران روستای خوش آب و هوایی بود به عنوان دومین اقامتگاه پادشاهی ساسانیان برگزیده ش در دوران ساسانیان باغ‌های بزرگی در این منطقه ساخته شد و تا مدت‌ها مکان خوش‌گذرانی شاهان ساسانی بوده‌است.

کرمانشاه مرکز کشاورزی ایران است و بیشتر درآمد اقصادی این شهر نیز از این راه‌است.همچنین میزان صادرات مواد خوراکی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی کرمانشاه در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ در مجموع ۹٪ از صادرات کل کشور را شامل می ۱ وجه تسمیه ۱.۱ پیشینه نام کرمانشاه

۱.۲ نام کرمانشاه در افسانه‌ها

۱.۳ باورها در مورد نام کرمانشاه

۲ پیشینه ۲.۱ تاریخ باستان

۲.۲ پیش از اسلام

۲.۳ دوره اسلامی

۳ جغرافیا ۳.۱ موقعیت

۳.۲ آب و هوا

۳.۳ ناهمواری‌ها

۳.۴ آب‌ها

۳.۵ آلودگی ۳.۵.۱ آلودگی هوا

۳.۵.۲ آلودگی آب‌ها

۴ مردم ۴.۱ زبان

۴.۲ فرهنگ ۴.۲.۱ نشریه‌ها

۴.۳ اجتماع

۴.۴ لباس

۴.۵ مذهب ۴.۵.۱ یهودیان

۴.۶ جمعیت

۵ اقتصاد ۵.۱ شرکت پالایش نفت کرمانشاه

۶ حمل و نقل ۶.۱ پایانهٔ مسافربری

۶.۲ فرودگاه بین‌المللی

۶.۳ راه آهن

۶.۴ قطار شهری

۷ ساختار شهری ۷.۱ شهرداری کرمانشاه

۷.۲ معابر سطح شهر

۷.۳ اماکن سطح شهر ۷.۳.۱ پارک‌ها

۷.۳.۲ سالن‌های سینما

۸ آموزش ۸.۱ دانشگاه‌ها

۸.۲ حوزه‌ها

۸.۳ مدرسه‌ها

۸.۴ کتابخانه‌ها ۸.۴.۱ کتابخانه‌های شخصی

۸.۴.۲ کتابخانه‌های عمومی

۸.۴.۳ کتابخانه‌های تخصصی

۸.۴.۴ کتابخانه‌های دانشگاهی

۹ آثار تاریخی ۹.۱ طاق بستان

۹.۲ سنگ‌نبشته بیستون

۹.۳ آثار تاریخی دورهٔ قاجار

۱۰ گردشگاه‌ها ۱۰.۱ موزه‌ها

۱۱ سوغاتی‌ها ۱۱.۱ شیرینی‌ها

۱۱.۲ سوغات

۱۱.۳ صنایع دستی

۱۱.۴ غذاها

۱۲ روز ملی

۱۳ شهرهای خواهر

۱۴ جستارهای وابسته

۱۵ یادداشت‌ها

۱۶ پانویس

۱۷ منابع ۱۷.۱ فارسی

۱۷.۲ عربی

۱۷.۳ انگلیسی

۱۸ پیوند به بیرون

وجه تسمیه

پیشینه نام کرمانشاه

کرمانشاه در دوره‌های مختلف دارای نام‌های مختلفی بوده که معمولاً با تغییر از حکومتی به حکومتی دیگر صورت می‌گرفته‌است، در قدیمی‌ترین شکل خود اولین بار در دوران باستان و در زمان فرمانروایی کاسی‌ها کرمانشاه را با نام الیپی می‌خوانند[۳] و در دوران هخامنشیان از کرمانشاه با نام‌های کامبادن، کارمیسین، کارمیشین، کرمینشان و غیره یاد می‌شود.[۳۴]

پس از اسلام، اعراب نام کرمانشاه را به قرمسین تغییر دادند و در دوره‌های بعدی کرمانشاه با نام کرمانشاهان و کرمانشاه خوانده می‌شد. نام کرمانشاه پس از پیروزی انقلاب ۵۷ به قهرمانشهر و چندی بعد به باختران تغییر پیدا کرد؛ ولی از آن‌جایی که این امر با اعتراضات گستردهٔ مردم همراه شد، در نتیجه چندی بعد با تلاش‌های اسماعیل ططری و با تصویب قانونی نام شهر به نام قدیمی خود تغییر یافت.[۳۵][۳۶][۳۷]

نام کرمانشاه در افسانه‌ها

در افسانه‌ها بنای شهر کرمانشاه را بدست طهمورث دیوبند پادشاه افسانه‌ای پیشدادیان بیان کرده‌اند.[۳۸]

باورها در مورد نام کرمانشاه

در مورد نامگذاری کرمانشاه باورهای متفاوتی است، عده‌ای نام کرمانشاه را به بهرام چهارم منسوب می‌دانند که در سدهٔ سوم تا چهارم میلادی پادشاه شهر کرمان بوده و پس از تأسیس کرمانشاه این شهر را با نام او می‌خوانند.[۳۹][۴۰]

پیشینه

نوشتار اصلی: پیشینه کرمانشاه

هم‌چنین ببینید: گاهشمار تاریخ استان کرمانشاه هم‌چنین ببینید: فهرست آثار تاریخی کرمانشاه 

تاریخ باستان

نخستین مولاژ ساخته شده از انسان نئاندرتال در ایران،[۴۱] موزه پارینه سنگی زاگرس 

کرمانشاه که در میانه‌های رشته کوه زاگرس قرار دارد به دلیل وضعیت آب و هوایی، کوهستانی بودن و وجود پناهگاه و غارهای طبیعی همواره مورد توجه انسان‌های عصر سنگ بوده‌است.[۴۲]

کرمانشاه از لحاظ بقایای سکونت‌های پیش از تاریخ، یکی از مناطق بسیار غنی و مهم در ایران و غرب آسیا است. قدیمی‌ترین آثار سکونت بشر در کرمانشاه مربوط به دورهٔ دیرینه‌سنگی[پانویس ۱] است که شامل چند تبر دستی سنگی است که در منطقهٔ گاکیه و غرب هرسین یافت شده‌است.[۴۲] این آثار دست‌کم حدود ۲۰۰ هزار سال قدمت دارند. آثار مهمی از دوران عصر سنگ در غارهای کرمانشاه کشف شده‌است که بیشترشان مربوط به دوره‌های میان‌سنگی[پانویس ۲] و نوسنگی[پانویس ۳] است.[۴۳]

مردم کرمانشاه در دوران باستان بسیاری از نخستین‌های تاریخ را به نام خود ثبت کرده‌اند؛ نخستین انسان‌هایی که در حدود ۹ هزار سال پیش با گرم شدن زمین غارنشینی را ترک کرده و به زندگی یکجانشینی روی آورده‌اند ساکنان این بوم بوده‌اند که نخستین خشت خام را تولید و در ساخت خانه و صنعت از آن استفاده کرده‌اند.[۴۴] و نخستین روستای خاورمیانه در دروان نوسنگی از ۹۸۰۰ ق. م تا ۷۴۰۰ ق. م در این مکان شکل گرفته‌است.[۴۵] کرمانشاهیان در دروان باستان با اختراع سفال نخستین انسان‌هایی بودند که رو به فعالیت‌های صنعتی آوردند و آثار زیادی از دوران پیش از تاریخ در کرمانشاه یافت شده‌است

پیش از اسلام

طاق بستان، نمایی از طاق بزرگ و کوچک 

تاریخدانان قدمت تاریخی کرمانشاه را بین ۸ تا ۱۲ هزار سال برآورد کرده‌اند و برخلاف سایر نقاط ایران که به صورت مقطعی مورد سکونت قرار می‌گرفته‌اند، این مکان همواره مورد سکونت انسان در دوره‌های مختلف قرار گرفته‌است.[۳۱] این شهر به لحاظ تاریخی از دوران باستان به عنوان دروازهٔ ورودی آسیا به جلگهء معروف میان‌رودان بوده‌است. دلیل این ادعا همانطور که در متون تاریخی نیز آمده‌است، وجود بزرگترین راه ارتباطی میان فلات ایران، چین و هندوستان با ساکنان میان‌رودان است که به این راه اصطلاحاً شاهی نیز گفته می‌شود.[۴۶]

در هزاره چهارم پیش از میلاد استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بوده و بازرگانان آن با بازرگانان شوشی و میان‌رودانی به داد و ستد و مبادله کالا مبادرت می‌ورزیدند. حضور بازارهایی در گودین کنگاور و چغاگاوانه اسلام آباد از آن دوره شاهدی بر این مدعا است. به استناد کتیبه‌های بابلی و آشوری، ساکنان زاگرس اقوام لولوبی و گوتی بودند. این مردمان به منظور حفاظت از این خطه مرتب با بین‌النهرینی‌ها در جنگ و ستیز بوده‌اند که در این امر به پیروزی‌های چشمگیری نیز نایل شده‌اند و از آن پس دره‌های زاگرس قرن‌ها مرکز تمدن و حکومت‌های ایرانی و میان‌رودانی بوده‌است. حضور نقش برجسته‌های این اقوام در یکی از قدیمی‌ترین نقش برجسته‌های خاورمیانه محسوب می‌شود بیانگر این موضوع است.[۳۱]

در دوران ساسانیان یکی از شهرهای مهم این دوره به حساب می‌آمده که بناهای زیادی در دروان خسروپرویز در آن ساخته شد و همچنین نشستگاه وی نیز بوده‌است. گویند که در زمان خسرو بنای بلندی به ارتفاع ۴۵ متر به شکل مربع در آن ساخته بودند و سنگ‌ها را با سیخ‌های آهن چنان به هم وصل کرده بودند که میان سنگ‌ها دیده نمی‌شد و گمان می‌رفت که عمارت یکپارچه از سنگ ساخته شده‌است. که از آن برای پذیرایی از پادشاهان سایر کشورها استفاده می‌شد.[۳۹]

همچنین در تاریخ آمده‌است هنگامی که محمد، خسروپرویز را به اسلام دعوت کرد، خسرو در کنار رود قره سو نشسته بود و با خواندن نامه به خروش آمد و نامه را پاره کرد و به داخل رود ق

دوره اسلامی

تکیه بیگلربیگی، بنایی مربوط به دوران قاجار 

در سال ۶۴۰ م در پی حمله اعراب به ایران «سعد جریر» به شهر دینور تاخت و از فتح آن ناکام ماند و سپس راهی کرمانشاه شد و بدون نبرد این شهر بدست اعراب افتاد[۴۸] با این وجود اعراب شهر کرمانشاه را بکلی ویران کردند؛ و از جمعیت آن کاسته شد و در پی آن ساکنان این شهر به شهر دینور مهاجرت کردند.[۴۹] و پس از آن از اویل قرن دوم هجری قمری مردم کرمانشاه شهر را در حاشیه رود قره سو احداث کردند[۴۹] و در دوران عباسیان بدلیل موقیت استراتژیک خود یکی از چهار شهر مهم عراق عجم به حساب می‌آمده‌است.[۵۰][۵۱][۵۲] کرمانشاه در سال ۱۲۲۰ م پس از حمله مغول به ایران بار دیگر ویران شد و آسیب‌های بسیاری دید.[۵۳] سپاه هلاکو خان که برای فتح بغداد می‌رفت کرمانشاه را نیز ویرانه کرد. در قرن هشتم سپاه امیر تیمور به کرمانشاه یورش آورد و در توصیف شرایط آن زمان در کتاب نزهه القلوب آمده‌است:

کرمانشاه دهی است که طاق شبدیز (بستان) در آن قرار دارد و دارای قدمت است. همدان نیز در مجاورت آن است و جزوی از قلمروی علی شکر محسوب می‌شود.

با تشکیل حکومت صفویان، کرمانشاه همچون دیگر شهرهای ایران تحت تسلط این حکومت در آمد. در سالهای آغازین حکومت صفوی به دلیل جنگ وستیز این حکومت با عثمانی، کرمانشاه گاه تحت تسلط صفویه و گاه تحت تسلط عثمانی بود. از عصر شاه صفی به بعد، با ورود خاندان زنگنه به وادی قدرت که تیولداران کرمانشاه بودند و بنای شهر کرمانشاه در این دوره در میان پل کهنه و قلعه کهنه امروز قرار داشته‌است.[۴۹] با پایان یافتن جنگهای میان ایران و عثمانی با انعقاد عهد نامه ذهاب در سال ۱۰۱۸ سبب شد تا کرمانشاه از عصر شاه صفی تا پایان دوره صفویه دورانی از آرامش همراه با ترقی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی طی کند.

در عصر افشاریه به دلیل وجود توپخانهٔ نادری در کرمانشاه این شهر اهمیت نظامی پیدا کرد و به جبههٔ جنگ نادر شاه با عثمانی تبدیل شد. بعد از مرگ نادر این شهر به دلیل وجود توپخانهٔ نادری در کانون توجه قدرت طلبان قرار داشت و نزاعهای میان سرداران مختلف بر سر دستیابی به این شهر صورت گرفت که در نهایت کریم خان بر آن مسلط شد.

در عصر زندیه کرمانشاه با وجود حکمران مقتدر خود الله قلی خان زنگنه اگر چه دورانی کوتاه توام با آرامش را از سر گذراند اما با مطرح شدن الله قلی خان به عنوان یکی از مدعیان قدرت و تلاش وی برای دستیابی به تاج و تخت سلطنت بعد از مرگ کریم خان، بار دیگر این شهر به وادی جنگ و ستیز مبدل گشت.

میدان شهرداری سابق در سال ۱۳۱۷ 

نگاره‌ای از طاق بستان در سال ۱۸۲۹ م 

دوران بعدی رشد و توجه به کرمانشاه در دوران قاجاریه بود که مورد توجه دوباره حکومت از لحاظ سیاسی و اجتماعی بود. در سال ۱۱۸۴ با منصوب شدن محمد علی میرزا دولتشاه به حکومت کرمانشاهان طرح‌های شهری را در کرمانشاه به اجرا در می‌آورد و شکل کنونی شهر کرمانشاه را بنا می‌کند.[۴۹]

این شهر در جنبش مشروطه سهمی به سزا داشت پس از استقرار مشروطه اختلاف بینش‌های سیاسی منجر به پیدایش احزاب مختلف شد که مهمترین آن‌ها حزب دموکرات و اعتدالیون بود که از چهره‌های مهم در میان دموکرات‌ها یارمحمدخان کرمانشاهی بود که در نبردهای کرمانشاه، تبریز و تهران نقش ایفا کرد. کرمانشاه در جنگ جهانی اول و دوم به تصرف قوای بیگانه در آمد و پس از پایان جنگ تخلیه شد. همچنین این شهر در جنگ ایران و عراق، خسارات زیادی دید.[۵۴]

[نمایش] 

ن • ب

جغرافیا

موقعیت

شهر کرمانشاه از شمال به کوه فرخشاد، از شمال غربی به کوه طاق بستان و از جنوب به سفید کوه منتهی می‌شود که در قسمت مرکزی استان کرمانشاه با موقیعت ۴۷ درجه و ۴ دقیقهٔ شرقی و ۱۹ درجه و ۳۴ دقیقهٔ شمالی قرار دارد و دارای ۲۴۵۰۰ کیلومتر مربع گستردگی و ارتفاع ۱۲۰۰ متر از سطح دریا است.[۱۴] کرمانشاه یکی از شاهراه‌های ارتباطی شرق و غرب و قدیمی‌ترین راه عبور زائران عتبات عالیات است که به همین سبب تاثیرات فرهنگی و معنوی برجا گذارده‌است.[۳۱] کرمانشاه در دروازه زاگرس قرار دارد. رشته کوه زاگرس که فلات ایران را از سرزمین‌های همسایه جدا کرده‌است در مسیر کرمانشاه، به دشت‌های وسیع و کوه‌های عمدتاً مجزا و دره‌های وسیعی منتهی می‌شود که از قدیم برای رسیدن به میان‌رودان مورد استفاده قرار گرفته‌است.

فاصلهٔ زمینی شهر کرمانشاه در شرایط مطلوب تا بغداد، ۳۹۰ کیلومتر، تا تهران، ۵۹۰ کیلومتر، تا مرز خسروی (مرز ایران و عراق) در حدود ۲۰۰ کیلومتر[۵۵] و فاصلهٔ هوایی آن تا تهران ۴۱۳ کیلومتر است.[۵۶]

آب و هوا

شهر کرمانشاه دارای اقلیم معتدل کوهستانی است.[۳۰][۳۱] در قرن چهارم میلادی شهر کرمانشاه که در آن دوران روستای خوش آب و هوایی بود به عنوان دومین اقامت گاه سلطنتی ساسانیان انتخاب شد.[۳۲] در دوران ساسانیان باغ‌های بزرگی در این منطقه ساخته شد و تا مدت‌ها مکان تفریحی شاهان ساسانی بوده‌است. در دوران اسلامی نیز بارها شهر کرمانشاه را شهری خوش آب و هوا توصیف کرده‌اند که در آن آب‌ها جاری است و درختان و میوه جات فراوان دارد و کالاها در آن ارزان‌اند.[۵۷] ابن فقیه در کتاب البلدان که در سال ۲۹۰ هجری نگاشته‌است در مورد کرمانشاه می‌نویسد:[۲۶]

او-قباد- از مداین تا رود بلخ در همه راه هیچ سرزمینی که هوایش از کرمانشاهان تا گردنه همدان-اسدآباد- خوش‌تر و آبش گواراتر و نسیمش لذت بخش‌تر باشد نیافت این بود که قرمسین را ساخت.

بیشترین ساعات آفتابی کرمانشاه به ۲۹۹۹ ساعت می‌رسد، بیشترین ساعات آفتابی در ماه‌های تیر و مرداد و کمترین آن در ماه‌های دی و بهمن است. موقعیت اقلیمی و اکولوژیک استان کرمانشاه با توجه به میزان متوسط بارندگی و رطوبت نسبی سالیانه به نحوی است که دامنه کوه‌ها و دشت‌های آن عموماٌ پوشیده از جنگل و مرتع بوده و در پاره‌ای از نقاط نیز زمین‌های زارعی آبی و دیمی است.[۵۸] میانگین دمای سالانهٔ شهر کرمانشاه درحدود ۱۴سانتی‌گراد و میزان بارش سالانهٔ این شهر ۴۵۶٫۸ میلی‌متر است.

[نهفتن]آب و هوای کرمانشاه

ژانویه

فوریه

مارس

آوریل

مـــــه

ژوئـن

ژوئیـه

اوت

سپتامبر

اکتبـر

نوامبر

دسامبر

سـال

گرم‌ترین

C°

۱۴

۲۰

۲۵

۲۸

۳۴

۴۰

۴۳

۴۳

۳۷

۳۴

۲۵

۲۰

۴۳

میانگین گرم‌ترین‌ها

C°

۳

۷

۱۳

۱۹

۲۵

۳۲

۳۶

۳۶

۳۱

۲۴

۱۶

۸

۲۱

میانگین سردترین‌ها

C°

-۴

-۲

۳

۸

۱۲

۱۷

۲۲

۲۰

۱۷

۱۲

۵

۱

۱۰

سردترین

C°

-۲۱

-۲۷

-۱۴

-۴

۲

۷

۱۱

۲

۰

-۲

-۹

-۹

-۲۷ 

منبع: وب‌گاه ودربیس[۵۹]

ناهمواری‌ها

کوه پراو؛ بلندترین قلهٔ شهر کرمانشاه با ۳۳۵۷ متر از سطح دریا (کوهی که پوشیده از برف است)[۶۰] 

کوه‌های عمدهٔ شهرستان عبارتند از بیستون، کوه فرخشاد در شمال، پرآو در شمال شرقی، کوه میوله در شمال غربی و سفیدکوه که در جنوب شرقی شهر کرمانشاه واقع شده‌اند و غار پرآو که شهرت جهانی دارد یکی از بزرگ‌ترین غارهای دنیاست و در کوه پرآو واقع شده‌است.[۶۱]

آب‌ها

درياچه طاق بستان 

مهمترین آب‌های کرمانشاه رودخانه قره‌سو، رودخانهٔ آبشوران، رودخانهٔ چم‌بشیر،[۶۲][پیوند مرده] دریاچهٔ طاق بستان، سراب خضرالیاس و سراب نیلوفر می‌باشند.

آلودگی

آلودگی هوا

مهم‌ترین عامل آلودگی هوای کرمانشاه ناشی از گرد و غبار بیابان‌های کشورهای عراق و عربستان است که باعث تعطیلی ادارات، مدارس و لغو پروازها به دلیل کاهش شدید دید در برخی روزها می‌گردد؛[۶۳] میزان دید در برخی از روزها به ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر کاهش می‌یابد. و این آلودگی در ۱۴ تیر ۱۳۸۸ به ۲۱ برابر حد مجاز رسید؛[۶۴] عاملی که باعث بستری‌شدن ده‌ها نفر در بیمارستان‌ها به دلیل مشکلات تنفسی و قلبی بوده‌است.[۶۴] همچنین این پدیده باعث آسیب شدید به جنگل‌های بلوک، نابودی پوشش گیاهی و بیابیانی شدن منطقه شده‌است.[۶۵]

آلودگی آب‌ها

با گسترش شهر کرمانشاه رودخانهٔ قره‌سو که از میان شهر عبور می‌کند با مشکلات زیست محیطی مواجهه شده‌است، مهمترین عامل در آلودگی این رودخانه ریختن آبشوران به داخل رود و پس از آن ریختن فاضلاب‌های کشاورزی است به طوری که این رودخانه امروز تبدیل به فاضلاب شده‌است.[۶۶] در سال‌های پیشین این رودخانه بیش از ۱۵ نوع ماهی را در خود جای می‌داده به طوریکه شغل برخی از بومیان منطقه از راه صید و فروش ماهی تأمین می‌شده‌است. که امروزه این زیستگاه به کلی تخریب شده‌است.[۶۷]

مردم

زبان

توزيع جغرافيايی مناطقی که در آن‌ها به زبان کردی سخن گفته می‌شود. 

زبان اهالی کرمانشاه، کردی[۶۸][۶۹][۷۰][۷۱] و لهجهٔ فارسی کرمانشاهی است.[۵۱][۶۸][۶۹][۷۰] عده‌ای از مردم کرمانشاه به زبان کردی، گویش کلهری سخن می‌گویند.[۷۲] علاوه بر کردی کلهری دیگر گویش‌های کردی از جمله کردی کرمانشاهی، سنجابی، زنگنه و سورانی هم گویشورانی در میان مردم دارد.[۶۸] در کنار زبان کردی، عده‌ای از مردم به لهجهٔ فارسی کرمانشاهی — که از ۲۰۰ سال پیش تاکنون در کرمانشاه رایج شده‌است — تکلم می‌کنند.[۷۲][۷۳] لهجهٔ فارسی کرمانشاهی تنها خاص شهر کرمانشاه‌است.[۷۴] همچنین در بخشی از مناطق شهر، گویش لکی در میان برخی ساکنان رواج دارد.

فرهنگ

در کرمانشاه همواره بزرگان زیادی در ادبیات، هنر، تاریخ و سیاست برخاسته‌اند[۷۵] بزرگانی همچون، میرزا محمدرضا کلهر از نستعلیق‌نویسان مهم تاریخ ایران، سید مرتضی نجومی از بزرگان خوشنویسی جهان، شامی کرمانشاهی شاعر کرد زبان، ابوالقاسم لاهوتی شاعر و فعال سیاسی دوران مشروطیت، شهرام ناظری خواننده ورشید یاسمی نویسنده، مورخ، مترجم و شاعر معاصر ایرانی واستاد موسیقی کردی و فارسی، علی‌محمد افغانی نویسنده نخستین رمان واقعی به زبان فارسی، مجتبی شمسی‌پور شیمیدان، ابوحنیفه احمدابن داود دینوری گیاه شناس، ستاره شناس، ریاضیدان و مورخ قرن نهم میلادی، یارمحمدخان کرمانشاهی از فعالان جنبش مشروطه می‌توان نام برد.

نشریه‌ها

پس از انقلاب مشروطه وسایل تحصیل در کرمانشاه منحصر به چند مکتبخانه بود و در این میان کسانی که با کتاب و نشریه آشنا بودند به فکر تأسیس مدرسه و روزنامه‌های دستنویس و خطی افتادند، در میان سال‌های ۱۲۸۴ تا ۱۲۸۷ با تلاش میرعبدالباقی نخستین چاپخانه سنگی کرمانشاه افتتاح شد و پس از آن میرزا احمد خان معتضدالدوله وزیری چاپخانهٔ شرافت احمدی را تأسیس کرد و در تاریخ ۱۸ مرداد ۱۳۰۲ با ورود نخستین چاپخانهٔ مجهز از آلمان، شرکت سعادت تشکیل شد و پس از فوت برادران سعادت شرکت منحل شد و بعدها در سال ۱۳۲۸ علاوه بر چاپخانهٔ سعادت، روزنامهٔ آن نیز منتشر می‌شد و در این چاپخانه بود که روزنامه‌های فصاحت و کوکب غرب انتشار یافتند.[۷۶]

[نمایش] 

ن • ب • و

مطبوعات کرمانشاه 

اجتماع

خبرگزاری مهر در سال ۱۳۹۰ با انتشار آماری عنوان کرد که در دهه هشتاد رشد آمار طلاق در کرمانشاه «رشد قابل توجه» داشته و استان کرمانشاه را در بالای جدول آمار طلاق در کشور قرار داد و آن را «یکی از بزرگترین معضلات اجتماعی» در این شهر و دلایل آن را «بیکاری و اعتیاد» و سیاست‌های دولت را «بی ثمر و ناموفق» عنوان کرد.[۷۷] همچنین کرمانشاه یکی از بیشترین آمار نزاع‌های خیابانی در ایران را به خود اختصاص داده‌است.[۷۸]

پوران درخشنده نیز چندی پیشتر در واکنش به تعطیلی سینماهای شهر کرمانشاه عنوان کرده بود:

بالا بودن آمار بی‌کاری، افزایش طلاق، و آمار بالای معتادین در این شهر همه و همه گویای این مطلب است که در این شهر کار فرهنگی قابل توجه صورت نمی‌گیرد و استان کرمانشاه در حال طی کردن یک روند غیر فرهنگی است.[۷۹]

لباس

نوشتار اصلی: لباس کردی

پوشاک مردان و زنان کرد شامل تن‌پوش، سرپوش و پای‌افزار است. ساخت و کاربرد هریک از این اجزا، بسته به فصل، نوع کار و معیشت و مراسم و جشن‌ها با یکدیگر تفاوت دارد. هرچند پوشاک نواحی مختلف کردستان مانند اورامان، سقز، بانه، گروس، سنندج، مریوان و... متفاوت است، اما از نظر پوشش کامل بدن، همه با هم یکسان هستند. پیش از ورود پارچه، کفش‌های خارجی و سایر محصولات داخلی به کردستان، بیشتر پارچه‌ها و نیز پای‌افزار مورد نیاز توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می‌شد. از نظر بافت پارچه، منطقه سقز و از نظر ساخت پای‌افزار گیوه یا کلاش و کالی اورامانات و آبادی‌های پیرامون کوهستان شاهو مانند هجیج، نودشه و آبادی‌های نوسود شهرستان پاوه چون میریه، خانه‌دره، مژگان، مزوی و وزلی از عمده‌ترین نواحی بافت و صدور پارچه و پای‌افزار در استان به شمار می‌رفتند. جولایی و بافت پارچه و انواع منسوجات مانند بوزو، برمال، جاجم، بره، پوشمین، موج، جوراب، دستکش، زنگال و کلاء به عنوان حرفه یا کار جنبی بخشی از آبادی نشینان مناطق مختلف کردستان محسوب می‌شد.

مذهب

بیشتر جمعیت استان کرمانشاه را شیعیان تشکیل می‌دهد که در حدود ۹۹٫۷ درصد می‌باشد.

به طور کلی اقلیت‌های مذهبی استان در مجموع ۰/۱۷ درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌دهند که مهمترین آنها زردشتیان با ۰/۱۲ درصد، مسیحیان ۰/۰۲ درصد و کلیمیان ۰/۰۳ درصد از کل جمعیت را دارد.[۷۰]

یهودیان

انجمن کلیمیان کرمانشاه (هبرا) در سال ۱۳۴۰ 

محلهٔ قدیمی یهودیان کرمانشاه، در محلهٔ فیض‌آباد و در نزدیکی یکی از پنج دروازهٔ ورودی به شهر قرار داشته که در میان کرمانشاهیان به دروازهٔ یهودی‌ها معروف بوده‌است. شمار یهودیان کرمانشاه در دوران مشروطیت در حدود ۳۰۰۰ نفر برآورد شده که تا زمان احداث مدرسهٔ آلیانس کرمانشاه یعنی ۱۹۰۴ م چندان سر و سامانی نداشتند.[۸۰] یهودیان کرمانشاه در دوران پهلوی و با بهبود نسبی وضع اجتماعی از محله‌های قدیمی خود مهاجرت و در نقاط مختلف شهر پراکنده می‌شوند.[۸۱] این شهر، تا پیش از انقلاب اسلامی یکی از انجمن‌های پرجمعیت یهودیان ایران بود. اما در حال حاضر جمعیت یهودیان شهر به اندازه‌ای کم شده‌است که از ۴ کنیسایی که در سال‌های پیشین فعال بودند تنها در کنیسای اتحاد کلیمیان، مراسم دینی خود را برگزار می‌کنند.[۸۲]

جمعیت

تغییرات جمعیت کرمانشاه در میان سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۸۵ 

کرمانشاه نهمین شهر پرجمعیت ایران است که براساس آمار درگاه ملی آمار ایران در سال ۱۳۸۵ تعداد ۳۴۶٬۸۶۴ زن و ۳۵۷٬۸۴۵ مرد شهر نشین و مجموع ۷۰۴۷۰۹ نفر شهر نشین در کرمانشاه زندگی می‌کنند. و با اضافه کردن روستاییان، کرمانشاه دارای جمعیت ۷۸۴٬۶۰۲ نفر می‌باشد[۸] همچنین جمعیت شهر در سال ۱۳۸۸ براساس آماری که گزتیر[پانویس ۴] انتشار داده ۸۱۵٬۰۱۴ نفر برآورد شده‌است.[۹]

سیلوستر دوساسی[پانویس ۵]، خاورشناس فرانسوی که در سال ۱۸۰۷ م از کرمانشاه دیدن می‌کند در کتابی شمار مردمان این شهر را در حدود ۱۶ تا ۱۸ هزارنفر برآورد می‌کند.[۸۱] کنراد مالتبرن[پانویس ۶] نیز در کتابی که در سال ۱۸۲۴ م به چاپ می‌رساند شمار خانه‌های شهر را ۳۰۰۰ خانه عنوان می‌کند.[۸۳]

هرم جمعیتی کرمانشاه در سال ۱۳۸۵[۸][۲۰]

مردان

سن

زنان

۲۱٬۲۲۴ 

بیش‌تر از ۶۵

۱۸٬۶۷۸

۷٬۵۲۳ 

۶۰-۶۴

۷٬۹۹۷

۱۱٬۸۶۱ 

۵۵-۵۹

۱۲٬۱۰۶

۱۸٬۰۴۵ 

۵۰-۵۴

۱۶٬۷۷۲

۲۲٬۹۵۹ 

۴۵-۴۹

۲۱٬۹۰۵

۲۶٬۳۲۰ 

۴۰-۴۴

۲۵٬۹۰۷

۳۰٬۲۴۸ 

۳۵-۳۹

۳۰٬۱۵۶

۳۰٬۹۲۲ 

۳۰-۳۴

۳۰٬۷۸۵

۳۹٬۵۹۹ 

۲۵-۲۹

۳۹٬۳۵۰

۵۲٬۴۶۷ 

۲۰-۲۴

۵۳٬۱۲۶

۵۱٬۴۱۹ 

۱۵-۱۹

۴۹٬۴۷۳

۳۸٬۴۳۴ 

۱۰-۱۴

۳۶٬۴۴۱

۲۷٬۹۰۵ 

۵-۹

۲۵٬۹۶۰

۲۷٬۲۰۱ 

۰-۴

۲۵٬۳۰۷

اقتصاد

شرکت پالایش نفت کرمانشاه 

کرمانشاه مرکز کشاورزی ایران است و بیشتر درآمد اقصادی کرمانشاه از این راه‌است.[۳۳] در حوزهٔ شهرستان کرمانشاه دو شهرک صنعتی وجود دارد که بیش از ۲۵۶ واحد صنعت و تولیدی در آن احداث شده‌است. این شهرستان به لحاظ نیروی کار ارزان می‌تواند فعالیت صنعتی چشم گیر ی داشته باشد.[۸۴] میزان صادرات مواد غذایی، مصالح ساختمانی و صنایع دستی کرمانشاه تنها در ۳ ماه نخست سال ۱۳۸۸ مجموع ۹ درصد از صادرات کل کشور را شامل می‌شود.[۱۷] بازارچهٔ مرزی پرویز خان سال ۱۳۸۷ رتبهٔ اول فعالیت را میان بازارچه‌های مرزی کشور کسب کرد.[۸۵] در شش ماه اول سال ۱۳۸۷ بیش از ۲۳۸٬۶۵۲ تن کالای غیرنفتی به ارزش ۱٫۵۳۱ میلیون دلار را از مبادی‌های خروجی استان کرمانشاه صادر شد و همچنان مقام اول صادرات به کشور عراق و مقام هشتم صادرات کشور ایران را به خود تخصیص داد.[۸۶][پیوند مرده] مهمترین کارخانه‌های شهر کرمانشاه عبارتند از: کارخانه‌های قند، پالایشگاه کرمانشاه، پالایشگاه نفت آناهیتا، مجتمع پتروشیمی کرمانشاه، کارخانه سیمان غرب، کارخانه سیمان سامان، کارخانهٔ اسید سیتریک کرمانشاه (تنها کارخانهٔ اسید سیتریک خاورمیانه).[۸۷]

شرکت پالایش نفت کرمانشاه

در سال ۱۳۰۱ وجود نفت خام به مقدار کافی در غرب ایران به اثبات رسید و از این زمان فعالیت استخراج و پالایش بااحداث شرکت پالایش نفت کرمانشاه که در آن زمان «پالایشگاه کرمانشاه» نام داشت شروع گردید.[۱۷]

شرکت پالایش نفت کرمانشاه با توجه به آن که پس از گسترش شهر کرمانشاه در مرکز شهر قرار گرفت ولی یکی از واحدهای صنعتی سبز صنعت نفت با ۱۲۶ هزار متر مربع فضای سبز است.[۸۸]

حمل و نقل

پایانهٔ مسافربری

پایانهٔ مسافربری شهید کاویانی برای انتقال مسافران بین شهری بوسیلهٔ مینی بوس، اتوبوس و خودروسواری مورد استفاده قرار می‌گیرد. دو شرکت ایران پیما و تعاونی هفت در خیابان مدرس و شرکت تی بی تی در میدان مصدق دارای مراکز فروش بلیط هستند.[۸۹]

فاصلهٔ زمینی شهر کرمانشاه با مراکز استان‌ها از رایج ترین مسیرها 

فاصلهٔ شهر کرمانشاه با برخی از مناطق پر رفت و آمد:[۸۹]

شهر مقصد

وسیلهٔ نقلیه

طول مسافرت

تهران از مسیر همدان

اتوبوس

۹ ساعت

تهران از مسیر اراک

اتوبوس

۸ ساعت

همدان

مینی بوس

۳ ساعت

اراک

اتوبوس

۴ ساعت

قم

اتوبوس

۶ ساعت

بوکان

اتوبوس

۴ ساعت

تبریز

اتوبوس

۸ ساعت

اهواز

اتوبوس

۱۰ ساعت

ارومیه

اتوبوس

۱۲ ساعت

اصفهان از مسیر اراک

اتوبوس

۸ ساعت

خرم آباد

اتوبوس

۵ ساعت

فرودگاه بین‌المللی

فرودگاه بین‌المللی اشرفی اصفهانی به عنوان استانداردترین و مهم‌ترین فرودگاه غرب کشور مورد استفاده قرار می‌گیرید.[۹۰]

پروازهای خارجی:دبی، دمشق، جده، سلیمانیه.

پروازهای داخلی: تهران، مشهد، کیش، بندرعباس، کرمان، شیراز، عسلویه، ساری.

راه آهن

در سال ۱۳۵۵ مطالعات برای احداث راه آهن کرمانشاه انجام شد و انجام این عملیات با شروع جنگ ایران و عراق اجرایی نشد و پس از آن نیز این پروژه تا مجلس ششم به فراموشی سپرده شد، پروژهٔ راه آهن کرمانشاه در سه فاز انجام می‌شود. فاز اول اراک-ملایر، فاز دوم ملایر-کنگاور و فاز سوم کنگاور-کرمانشاه. عملیات ساخت این پروژه در سال ۱۳۸۰ آغاز شد[۹۱] و قرار بود در سال ۱۳۸۵ تکمیل شود[۹۲]، اما عملیات اجرایی دوباره راه آهن کرمانشاه در سال ۱۳۸۵ آغاز شد و عنوان شد که این پروژه در سال ۱۳۸۷ تکمیل می‌شود.[۹۳] این در حالی است که در سال ۱۳۸۸ فاز دوم پروژه هنوز آغاز نشده بود.[۹۲] یکی از دلایل عقب ماندن این طرح اختصاص دادن بودجه طرح‌های ریلی کشور از جمله راه آهن کرمانشاه به طرح راه آهن بافق-مشهد بوده که با این کار پروژهٔ بافق-مشهد چهار سال زودتر از موعد مقرر تمام شد.[۹۲] ساخت این پروژه تا پایان سال ۱۳۹۰ به کرمانشاه[۹۴] و تا پایان سال ۱۳۹۲ به مرز خسروی و به راه آهن خانقین عراق متصل می‌شود. با این حال پایان این پروژه در زمان تعیین شده بعید به نظر می‌رسد.[۹۵]

قطار شهری

در ۱۲ اردیبهشت سال ۱۳۸۶ خط ریلی کرمانشاه به طول ۱۴ کیلومتر در شورای عالی هماهنگی ترافیک به تصویب رسید و در ۱۵ تیر ماه ۱۳۸۷ سازمان قطار شهری کرمانشاه تأسیس شد. این خط قطار شهری شامل ۱۱ ایستگاه می‌شود و میدان فردوسی را به میدان طاق بستان متصل می‌کند که این پروژه در پنج سال به پایان می‌رسد.[۹۶] عملیات احداث خط قطار شهری کرمانشاه در سال ۱۳۸۸ به منوریل تغییر کاربری داد و مقرر شد در برخی از قطعات مسیر به صورت زیر زمینی و در برخی دیگر به صورت هوایی برای حمل مسافران استفاده ‌شود.[۹۷] به این ترتیب هزینه اجرای این پروژه پنجاه درصد کاهش می‌یابد و عنوان شده‌است که به دلیل «تفکر مهندسی و اصلاح الگوی مصرف» قطار شهری کرمانشاه به منوریل تغییر یافته‌است.[۹۸] با توجه به گفتهٔ یکی از نمایندگان این شهر به نظر می‌رسد مشکل اجرایی نشدن منوریل کرمانشاه بیشتر ضعفی مدیریتی است تا فراهم نشدن بودجه[۹۹]

ساختار شهری

شهر کرمانشاه ۱٫۵ درصد از مساحت کل ایران را دارد[۱۰] و به ۶ منطقهٔ شهرداری تقسیم شده‌است.

سراسر نمای پل ولایت در شب 

شهرداری کرمانشاه

هم‌چنین ببینید: فهرست شهرداران کرمانشاه 

بلدیهٔ کرمانشاه در زمان قاجار در میان سال‌های ۱۲۷۹ تا ۱۲۹۰ در محل دیوانخانه تشکیل می‌شود که وظیفهٔ آن رفت و روب کردن خیابان‌های پر رفت و آمد و روشن کردن چراغ‌های پیه سوز خیابان‌ها بوده‌است که این وظایف تا زمان اولین رئیس بلدیه، اسدالله خان فزونی به همین شکل اداره می‌شود که وی در زمان ریاست به ایجاد خیابان شاه بختی از جلالیه تا سه راه پهلوی، سنگفرش خیابان‌های شهر و نصب فانوس‌های نفتی در معابر شهر اقدام می‌کند. کرمانشاه از زمان ساخت بلدیه تا کنون ۷۱ شهردار داشته.[۱۰۰]

ساختمان شهرداری کرمانشاه در سال ۱۸۹۷ م توسط سفارت انگلیس جهت کنسولگری تأسیس شده‌است، که در سال ۱۳۳۷ توسط سلطان محمد دولتشاهی، شهردار وقت، برای ساختمان شهرداری که قبلا در میدان شهرداری سابق قرار داشت خریداری می‌شود.[۱۰۰]

معابر سطح شهر

میدان شهرداری سابق در سال ۱۳۱۰ (ضلع غربی)

یک گروه موسیقی در حال اجرای برنامه هستند. 

ردیف

عناوین

متراژ تعداد

۱

سرانه فضای سبز

۸٫۸۱

۲

تراکم(براساس جمعیت)

۸۳٫۵ در هکتار

۳

تعداد میادین

۳۴

۴

تعداد پارک‌ها

۱۲۰

۵

تعداد خیابان‌ها

۶۵۵

۶

تعداد شهرک‌ها

۶۷

۷

تعداد کوچه ها

۵۲۱۰

۸

تعداد بلوارها

۱۰۳

۹

تعداد بن‌بست‌ها

۲۴۷۱

[۱۰]

اماکن سطح شهر

ردیف

مکان

مهمترین‌ها

شمار

تأسیس

۱

پارک ها

پارک کوهستان

پارک شرقی طاق بستان

پارک شاهد

۱۲۰

-

-

-

۲

قبرستان ها

باغ فردوس

قبرستان مسیحیان

۲

-

-

۳

شهربازی ها

شهربازی کرمانشاه

شهربازی طاق بستان

۲

-

-

۴

موزه ها

موزه پارینه‌سنگی زاگرس

موزه سنگ طاق بستان

موزه مردم‌شناسی کرمانشاه

موزه پوشاک و زیورآلات استان کرمانشاه

۱۴

۱۳۸۶

-

۱۳۶۹

-

۵

کتابخانه ها

امیرکبیر

شهید آوینی

شهید بهشتی

۸

-

-

۱۳۷۶

پارک‌ها

سراسرنمای پارک کوهستان 

میزان فضای سبز در کرمانشاه ۸٫۸۱ متر مربع به ازای هر نفر است و تعداد ۱۲۰ بوستان در شهر کرمانشاه وجود دارد.[۱۰] پارک‌های مهم شهر که بیشترشان در کنار محوطهٔ تاریخی طاق بستان قرار دارند عبارتند از پارک شرقی، پارک غربی، پارک کوهستان که در شمال شهر کرمانشاه قرار دارند و پارک‌هایی که در نقاط دیگر شهر قرار دارند شامل پارک شاهد، پارک شیرین و پارک لاله می‌شوند؛ پارک شاهد محل برگزاری نمایشگاه‌های مهم شهر کرمانشاه‌است که در بلوار شهید بهشتی قرار دارد.

سالن‌های سینما

درب سینما آزادی در ۹ تیر ۱۳۸۸ که نشان دهندهٔ تعطیلی یک سالهٔ سینماهای این شهر است. 

کرمانشاه در سال ۱۳۱۰ صاحب سینمایی بوده که توسط سید ابول نقاش با راهنمایی و کمک دوستش حبیب‌الله مراد در زمین‌های تفریحی آن روزگارساخته شده، بانام سینما فروهر - در مجموع کرمانشاه درطی تاریخ خود دارای ۱۴ سالن سینمابوده، البته نه به طور همزمان، نام این سینماها عبارتند از سینما باربد، سینما هما کرمانشاه (قبل از سینما ایران درمحل همین سینمابوده) سینما ایران، سینما دیانا، سینما مولن روژ ورکس، (که تابستانی بوده‌اند) سینما متروپل، سینما کریستال، سینما آتلانتیک، سینما شهر فرنگ، سینما شهر تماشا، سینما صحرا، سینما فرهنگ که پس از پیروزی انقلاب این سالن‌ها متروکه شدند و یا تغییر کاربری دادند.

سینماهای شهر کرمانشاه پس از انقلاب ۵۷ شامل سینماهای آزادی، پیروزی، فرهنگ و استقلال بوده که در دی ماه ۱۳۸۷ همهٔ سینماها به جز سینما فرهنگ به گفتهٔ نهادهای دولتی به دلیل بازسازی و بهبود کیفیت سینماهای شهر کرمانشاه تعطیل شدند.[۱۰۱][۱۰۲] این در حالی بود که تعداد صندلی‌های سینما فرهنگ نیز به ۲۰۰ صندلی کاهش یافت و پس از نه ماه همزمان با عید فطر ۱۳۸۸ سینما آزادی به دستور استاندار کرمانشاه بدون بازسازی سینما بازگشایی شد و عنوان شد که به دلیل فقدان اعتبارات سینماهای این شهر هنوز بازسازی نشده‌اند.[۱۰۳][پیوند مرده] در حال حاضر تنها دو سینمای فرهنگ و آزادی به کار خود ادامه می‌دهند.

[نمایش] 

ن • ب • و

محله‌های شهر کرمانشاه 

آموزش

دانشگاه‌ها

نوشتار اصلی: فهرست دانشگاه‌های کرمانشاه

هم اکنون ۴۹ هزار دانشجو در ۹ مرکز دانشگاهی دولتی و خصوصی کرمانشاه در حال تحصیل هستند،[۲۷] دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه اولین دانشگاه در منطقهٔ غرب کشور بود که در سال ۱۳۴۷ مدرسه عالی پرستاری کرمانشاه با پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ناپیوسته (در زیر مجموعه بهداری) و دانشکدهٔ پزشکی (زیر مجموعه دانشگاه رازی) در سال ۱۳۵۵ با پذیرش دانشجو در مقطع دکترای عمومی تأسیس، گردیدند. دانشگاه رازی پس از دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، نخستین دانشگاه در منطقهٔ غرب ایران و نیز نخستین دانشگاه در منطقهٔ موسوم به سرزمین کردستان است.[۱۰۴]

نوع دانشگاه

نام

تاسیس

شمار دانشجویان

دولتی

دانشگاه رازی

دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه

دانشگاه صنعتی کرمانشاه

۱۳۵۱

۱۳۴۷

۱۳۸۶

-

-

۳٬۵۰۰

آزاد

دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه

۱۳۶۷

۱۴٬۰۰۰

آموزشکده

آموزشکده فنی مهندسی کرمانشاه

آموزشکده فنی شماره ۲ پسران کرمانشاه

آموزشکده فنی دختران کرمانشاه

۱۳۴۶

-

-

۱٬۹۹۶

-

-

غیره

دانشگاه پیام نور کرمانشاه

دانشگاه علمی کاربردی کرمانشاه

جهاد دانشگاهی کرمانشاه

موسسهٔ آموزش عالی غیرانتفاعی زاگرس

موسسه آموزش عالی شهید رضایی

۱۳۷۷

۱۳۷۳

۱۳۸۵

-

-

۱۲٬۰۰۰

-

۲٬۵۰۰

-

-

حوزه‌ها

مسجد عمادالدوله، مکان قدیمی‌ترین حوزهٔ علمیه در شهر کرمانشاه 

هم اکنون در شهر کرمانشاه ۴ حوزهٔ علمیه وجود دارد که یکی از آن‌ها مخصوص بانوان است، مسجد و مدرسهٔ امام صادق علیه السلام که در سال ۱۲۴۷ توسط امامقلی میرزا عمادالدوله با نام حوزهٔ علمیهٔ عادالدوله ساخته شد قدیمی ترین حوزهٔ علمیهٔ کرمانشاه به شمار می‌رود و در ۲۶ فروردین ۱۲۵۱ همراه با مغازه‌های اطراف وقف شد. فعالیت این مدرسه در دوران پهلوی متوقف و در سال ۱۳۵۹ فعالیت دوبارهٔ خود را آغاز کرد.[۱۰۵] و پس از انقلاب ۵۷، در سال ۱۳۶۳ با مجوز روح الله خمینی، حوزهٔ علمیهٔ امام خمینی(ره) تأسیس شد که در سال ۱۳۸۵ با پذیرش ۶۰ دانشجو کار خود را آغاز کرد.[۱۰۶]

نام حوزه

تأسیس

شمار طلبه‌ها

مدرسه و حوزهٔ علمیهٔ حضرت امام صادق علیه السلام

حوزهٔ علمیهٔ امام خمینی(ره) کرمانشاه

حوزهٔ علمیهٔ حاج شهباز خان

۱۲۴۷

۱۳۶۳

-

۷۰ نفر مرد، ۱۰۹ نفر زن

-

-

مدرسه‌ها

نوشتار اصلی: فهرست مدرسه‌های کرمانشاه

اولین مدارس در شهر کرمانشاه، مدرسهٔ اسلامیه و مدرسهٔ محتشمیه بودند که در سال ۱۲۷۸ تأسیس شدند همچنین در سال ۱۲۸۸ قرائتخانه‌ای در شهر ساخته شد که نخستین قرائتخانه این شهر و مدرسهٔ اکابر نیز بود.[۷۶]

کتابخانه‌ها

کتابخانه‌های شخصی

نخستین کتابخانهٔ شخصی در کرمانشاه در ۱۲۹۵ با نام کتابخانه و قراتخانهٔ نجابت تأسیس شد و کتابخانهٔ دولتشاه واقع در کاخ محمد علی میرزا دولتشاه فرزند ارشد فتحعلی شاه و حاکم وقت کرمانشاه که نسخی نایاب و نادر را در خود خود داشت از اولین کتابخانه‌های شخصی در این منطقه هستند و دیگر کتابخانه‌های شخصی که در کرمانشاه تأسیس شدند شامل کتابخانهٔ آل آقا در مسجد جامع کرمانشاه، کتابخانهٔ سردار کابلی، کتابخانهٔ فیض مهدوی با حدود ۸۰۰۰ جلد، کتابخانهٔ سید محمود کزازی (در حال حاضر در متعلق به جلال الدین کزازی است)، کتابخانهٔ مرتضی نجومی با ۷۰۰۰ جلد، کتابخانهٔ عبدالجلیل جلیلی که در سال ۱۳۴۷ تأسیس شد و شامل ۶۰۰۰ نسخه خطی و چاپی بود که در سال ۱۳۵۹ با کتابخانهٔ محمدحسین جلیلی تبدیل به یک کتابخانه شد.[۷۶]

کتابخانه‌های عمومی

نخستین کتابخانهٔ عمومی کرمانشاه در سال ۱۳۴۴ توسط شهرداری کرمانشاه تأسیس شد و در همین دهه در نقاط دیگر استان هم کتابخانه‌هایی تأسیس شدند. شهر کرمانشاه دارای ۵ باب کتابخانهٔ عمومی است و نخستین کتابخانهٔ مخصوص کودکان آن، در سال ۱۳۵۳ در تأسیس شد.[۷۶]

کتابخانه‌های تخصصی

با تأسیس کتابخانهٔ مدرسهٔ آیت الله بروجردی در سال ۱۳۳۵ نخستین کتابخانهٔ تخصصی در کرمانشاه آغاز به کار کرد که مورد استفادهٔ طلاب علوم دینی بود، سایر کتابخانه‌های در زمینهٔ تخصصی شامل کتابخانهٔ مرکز تحقیقات جهاد سازندگی، کتابخانهٔ پشتیبانی ارتش،[پانویس ۷] کتابخانهٔ مرکز دولتی کرمانشاه، کتابخانهٔ سازمان برنامه و بودجه، کتابخانهٔ مرکز آموزشی توانیر، کتابخانهٔ ادارهٔ برق، کتابخانهٔ سازمان آب و فاضلاب می‌شود. بر اساس آمار ۱۳۸۲ کرمانشاه دارای ۷ کتابخانهٔ تخصصی با مجموع ۶۷٬۵۱۳ کتاب است.[۷۶]

کتابخانه‌های دانشگاهی

با تأسیس دانشگاه رازی در سال ۱۳۵۱ نخستین کتابخانهٔ دانشگاهی در کرمانشاه ساخته شد و پس از انقلاب ۵۷ با نام کتابخانهٔ شهید مطهری شناخته شد که شامل ۶۰٬۰۰۰ جلد کتاب و ۴۵۰ عنوان نشریه و همچنین کتب نفیس خطی، پایان نامه‌ها، نقشه‌ها، اسناد و مدارک است. کتابخانهٔ دیگر مربوط به کتابخانهٔ مرکزی و اسناد و مدارک دانشگاه علوم پزشکی است که در سال ۱۳۶۵ تأسیس شده و حدود ۴۵٬۰۰۰ کتاب تخصصی و مرجع، ۳۰۰ عنوان نشریهٔ جاری و پایانامه‌ها و غیره را شامل می‌شود. همچنین کتابخانهٔ دانشگاه ادبیات از دیگر کتابخانه‌های دانشگاهی شهر کرمانشاه‌است که شامل ۲۶٬۰۰۰ جلد کتاب فارسی و ۴٬۰۰۰ جلد کتاب لاتین و ۲۰ عنوان نشریه و غیره‌است. کتابخانهٔ دانشگاه پیام نور هم که در سال ۱۳۷۴ تأسیس شد شامل ۱۵٬۰۰۰ جلد کتاب فارسی و لاتین است؛ کتابخانهٔ مرکز آموزشی فنی مهندسی که در سال ۱۳۶۴ تأسیس شد نیز شامل ۹۱٬۴۱۵ جلد کتاب در کلیه رشته‌ها را نگهداری می‌کند. همچنین کتابخانهٔ مرکز آموزش عالی نیز شامل ۱۶٬۰۰۰ جلد کتاب است. طبق آماری در سال ۱۳۸۲ شمار کتابخانه‌های استان ۱۳ باب و مجموع ۸۷۴٬۱۹۱ جلد کتاب است.[۷۶]

آثار تاریخی

طاق بزرگ در طاق بستان 

کرمانشاه پیش از اسلام یکی از شهرهای مهم ایران به شمار می‌رفت و پس از اسلام بارها توسط اعراب مورد حمله قرار گرفت؛ مسعر ابن مهلهل که در قرن چهارم از کاخ‌های باستانی شاهان ایران در کرمانشاه دیدن کرد و شرح ویران کردن آن توسط اعراب را نوشته‌است.[۱۰۷] گرچه این مساله با توجه فاصله زمانی مسعر ابن مهلهل از صدر اسلام مورد تردید است؛ مخصوصا با توجه به اینکه کرمانشاه - که اعراب آن را قرمیسن می خواندند- در زمان بنی عباس شهری آباد و معمور بوده است.[۱۰۸][۵۱][۱۰۹]

جاذبه‌های تاریخی پیش از اسلام شهر کرمانشاه بیشتر آثار باقی مانده از دوران ساسانیان است که سرآمد آنها طاق بستان است که به گونه‌ای نماد شهر کرمانشاه هم به حساب می‌آید و در پایین تر از محوطهٔ تاریخی طاق بستان و شهر تاریخی کامبادنه منطقه‌ای به نام شکارگاه خسروپرویز وجود دارد که در زمان خسروپرویز برای شکار تفریحی کاربرد داشته‌است که در نقش برجسته‌های طاق بستان این شکارها به تصویر کشیده شده‌اند. سنگ‌نبشته بیستون نیز از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو، در دامنه کوه بیستون قرار دارد.

طاق بستان

نوشتار اصلی: طاق بستان

هم‌چنین ببینید: نقش‌برجسته تاج‌گذاری اردشیر دوم و شکارگاه خسرو پرویز 

طاق بستان مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نبشته‌های دورهٔ ساسانی است که در شمال غربی کرمانشاه واقع شده‌است. این مجموعه در قرن سوم میلادی ساخته شده‌است و ارزش هنری و تاریخی زیادی دارد. چند صحنه تاریخی از جمله تاج‌گذاری خسرو پرویز، تاج‌گذاری اردشیر دوم، تاج گذاری شاهپور دوم و سوم و همچنین چند سنگ‌نوشته (کتیبه) به خط پهلوی کتیبه‌ای در آن کنده‌کاری شده‌است. ۰

سنگ‌نبشته بیستون

نوشتار اصلی: سنگ‌نبشته بیستون

سنگ‌نبشته بیستون 

سنگ‌نبشته بیستون یا کتیبه بیستون، از آثار دوره هخامنشیان واقع در سی کیلومتری شهر کرمانشاه در دامنه کوه بیستون است.[۱۱۰] سنگ‌نبشته بیستون یکی از مهمترین و مشهورترین سندهای تاریخ جهان و مهمترین متن تاریخی در زمان هخامنشیان است[۱۱۱] که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. این اثر از سال ۲۰۰۶ یکی از آثار ثبت شدهٔ ایران در میراث جهانی یونسکو است.

آثار تاریخی دورهٔ قاجار

هم‌چنین ببینید: بازار کرمانشاه، خانه خواجه باروخ، فهرست مسجدهای کرمانشاه, و فهرست تکایا کرمانشاه 

تکیه معاون الملک بزرگترین تکیه در شهر کرمانشاه 

بیشتر بناهای تاریخی پس از اسلام شهر کرمانشاه بیشتر مربوط به دورهٔ قاجار می‌شوند، زمانی که شهر کرمانشاه به دلیل موقعیت خود مورد توجه قرار می‌گیرد، این بناها که در نزدیکی بازار کرمانشاه و محلهٔ فیض آباد؛ محلهٔ قدیمی شهر قرار دارند شامل مسجدهای قدیمی، تکایا و خانه‌های قدیمی هستند، بازار کرمانشاه که در دوران پهلوی به چهار قمست تقسیم شده‌است بیشتر این بناها را در خود و مناطق اطراف خود جای داده‌است، که شامل تکیه معاون الملک، مسجد عمادالدوله، مسجد جامع کرمانشاه، مسجد جامع شافعی، تکیه بیگلربیگی، مسجد حاج شهباز خان، مسجد شاهزاده، مسجد دولتشاه، خانه خواجه باروخ و غیره می‌شوند.

تکایای شهر کرمانشاه و اکثر مساجد تاریخی این شهر مربوط به دوران قاجار و پهلوی اول می‌باشند و معماری قدیمی شهر نیز در این حال و هوا فرو رفته‌است. تکیه معاون الملک معروفترین ترین اثر از دوره قاجاریه در شهر کرمانشاه‌است که که کاشی‌های منحصر به فردش آن را از دیگر تکایا متم�